Zapobieganie antybiotykooporności drobnoustrojów – wytyczne postępowania.

Oporność na antybiotyki stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego na świecie. Prowadzi do zwiększenia kosztów opieki zdrowotnej, wydłużenia czasu pobytu pacjentów w szpitalu i niepowodzeń w leczeniu pacjentów, a nawet ich zgonów. Identyfikowane są już szczepy bakteryjne oporne na wszystkie dostępne antybiotyki. Oporność na antybiotyki narasta szybciej niż tempo opracowywania nowych preparatów. Niekorzystnym zjawiskiem jest również spadek zainteresowania przemysłu farmaceutycznego poszukiwaniem nowych, skutecznych antybiotyków.

Zagadnienie antybiotykooporności drobnoustrojów zostało uznane za jedno z priorytetowych zagadnień zdrowia publicznego przez wiele organizacji i agencji na świecie, m.in.: Światową Organizację Zdrowia WHO, Parlament Europejski, Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób ECDC, amerykańskie Centrum Prewencji i Kontroli Zakażeń CDC i amerykańską Agencję Żywności i Leków FDA. Wśród najistotniejszych zagadnień w dziedzinie zdrowia publicznego w krajach Unii Europejskiej już na lata 2003 – 2008  znalazła się lekooporność obok zakażeń i chorób zakaźnych o szczególnym znaczeniu, takich jak: grypa, zakażenia wirusem HIV i gruźlica.

Przez agendy Komisji Europejskiej zostały powołane i sfinansowane programy dotyczące zagadnienia antybiotykooporności, takie jak: Europejska Sieć Monitorowania Oporności na Antybiotyki EARSS, Europejska Sieć Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków ESAC oraz Program Monitorowania Zakażeń i Chorób Zakaźnych w Sieci Szpitali Europejskich HELICS. W programach tych bierze udział również Polska.

Jak wynika z danych Europejskiej Sieci Monitorowania Oporności na Antybiotyki w krajach EU/EEA w latach 2011 – 2014  nastąpił znaczny wzrost odsetka drobnoustrojów opornych na stosowane antybiotyki. Wśród opornych drobnoustrojów mogących stwarzać poważny problem kliniczny i terapeutyczny wymienia się bakterie z rodziny Enterobacteriaceae (Klebsiella pneumoniae i Escherichia coli) oporne na fluorochinolony, cefalosporyny III generacji, aminoglikozydy i karbapenemy, pałeczki niefermentujące (Acinetobacter spp. i Pseudomonas spp.) oporne na fluorochinolony, aminoglikozydy i karbapenemy, bakterie Enterococcus spp. oporne na wankomycynę i linezolid oraz bakterie Streptococcus pneumoniae oporne na penicylinę i cefalosporyny III generacji. Nadal poważny problem stanowią bakterie Staphylococcus aureus oporne na metycylinę (MRSA), wankomycynę (VISA) lub linezolid, pomimo odnotowanej tendencji spadkowej w odniesieniu do MRSA.

Szczególny niepokój budzi szybkie rozprzestrzenianie się na całym świecie pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae wytwarzających karbapenemazy (CPE), w tym o mechanizmach oporności KPC, NDM i OXA-48. Karbapenemy są uznawane za tzw. leki ostatniej szansy w leczeniu zakażeń wywołanych przez wielooporne bakterie Gram-ujemne, w tym pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae.

Pierwszym dokumentem Komisji Europejskiej zwracającym uwagę na problem antybiotykooporności i jednocześnie wzywającym kraje członkowskie do powołania zespołów specjalistów z różnych obszarów w celu określenia zasad monitorowania opornych szczepów w medycynie i weterynarii, oceny poziomu i struktury zużycia antybiotyków oraz współpracy z innymi krajami był Komunikat z 20 czerwca 2001 r. (European Commission. Communication From The Commission On A Community Strategy Against Antimicrobial Resistance, Brussels, 20.06.2001, COM(2001) 333 final, Volume 1).

W Polsce wymienione wyżej zadania realizowano dotychczas w ramach Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków NPOA, powołanego w 2004 r. przez Ministra Zdrowia. Działania koordynowane były przez Zespół Pionu Mikrobiologii Klinicznej i Profilaktyki Zakażeń pod kierownictwem prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz w Narodowym Instytucie Leków.

Jednym z dokumentów zwracających uwagę na coraz poważniejsze znaczenie problemu antybiotykooporności jest raport WHO,  „Oporność drobnoustrojów na antybiotyki: raport podsumowujący monitorowanie antybiotykooporności na świecie w  2014 r.” (Antimicrobial resistance: global report on surveillance 2014) opublikowany w kwietniu 2014 roku. W raporcie tym podkreśla się, że problem antybiotykooporności zagraża osiągnięciom współczesnej medycyny i może prowadzić do sytuacji, kiedy infekcje dotychczas łatwo poddające się leczeniu mogą prowadzić do śmierci.

Zapobieganie selekcji i rozprzestrzenianiu się bakterii opornych na antybiotyki wymaga prowadzenia działań informacyjno – edukacyjnych w stosunku do osób wykonujących zawody medyczne i całego społeczeństwa, a także rozważnego stosowania antybiotyków oraz rygorystycznego przestrzegania zasad kontroli i profilaktyki zakażeń we wszystkich placówkach opieki zdrowotnej (szpitale, placówki ambulatoryjne i domy opieki). Niezbędne jest również opracowanie i wprowadzenie do stosowania wytycznych szczegółowo określających zasady postępowania zapobiegające rozprzestrzenianiu się oporności na antybiotyki, a zwłaszcza zasady stosowania antybiotyków, diagnostyki drobnoustrojów i profilaktyki zakażeń w podmiotach wykonujących działalność leczniczą.

Art. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 947 ze zmianami) nałożył na kierowników podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych obowiązek podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, w tym m.in. monitorowania czynników alarmowych i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych.

Kierownicy podmiotów wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne zgodnie z art. 14 ww. ustawy są zobowiązani do powołania i nadzoru nad działalnością zespołu i komitetu kontroli zakażeń szpitalnych, monitorowania i rejestracji zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych w sposób zapewniający ograniczenie narastania lekooporności drobnoustrojów w wyniku niewłaściwego stosowania profilaktyki i terapii antybiotykowej.

W skład komitetów kontroli zakażeń szpitalnych wchodzą kierownicy i pracownicy szpitali, w tym laboratorium mikrobiologicznego, centralnej sterylizatorni, apteki szpitalnej, a także przewodniczący i członkowie zespołów kontroli zakażeń szpitalnych, naczelne pielęgniarki i lekarze sprawujący opiekę profilaktyczną nad personelem. Do zadań komitetów kontroli zakażeń szpitalnych należy opracowywanie planów i kierunków systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych, ocena wyników kontroli wewnętrznych przedstawianych przez zespoły kontroli zakażeń szpitalnych oraz opracowywanie i aktualizacja standardów farmakoprofilaktyki i farmakoterapii zakażeń i chorób zakaźnych w szpitalu.

Duże znaczenie dla planowania w placówce działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń, w tym lekoopornymi drobnoustrojami ma właściwa ocena sytuacji epidemiologicznej w zakresie występowania tzw. czynników alarmowych, czyli drobnoustrojów o szczególnej zjadliwości lub oporności na leki. Lista czynników alarmowych podana została w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala (Dz. U. z 2011 r., Nr 294, poz. 1741). W wykazie tym uwzględnione zostały drobnoustroje o szczególnej oporności na leki wymienione w tabeli nr 1.

L.p.	Czynniki alarmowe o szczególnej oporności na leki wymienione w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala
1.	gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) oporny na metycylinę (MRSA) lub glikopeptydy (VISA lub VRSA) lub oksazolidynony
2.	enterokoki (Enterococcus spp.) oporne na glikopeptydy (VRE) lub oksazolidynony
3.	pałeczki Gram-ujemne Enterobacteriaceae spp. wytwarzające beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym (np. ESBL, AMPc, KPC) lub oporne na karbapenemy lub inne dwie grupy leków lub polimyksyny
4.	pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) oporna na karbapenemy lub inne dwie grupy leków lub polimyksyny
5.	pałeczki niefermentujące Acinetobacter spp. oporne na karbapenemy lub inne dwie grupy leków lub polimyksyny
6.	dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae) oporna na cefalosporyny III generacji lub penicylinę
7.	grzyby Candida oporne na flukonazol lub inne leki z grupy azoli lub kandyn

Zgodnie z cytowaną ustawą i ww. rozporządzeniem kierownicy podmiotów wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne mają obowiązek sporządzania i przekazywania danych o zakażeniach objawowych wywołanych przez czynniki alarmowe w formie raportu o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala do właściwego państwowego inspektora sanitarnego nie rzadziej niż raz w roku. W przypadku wystąpienia w szpitalu ogniska epidemicznego, w tym również wywołanego drobnoustrojem opornym na leki, szpital ma obowiązek przekazać informacje do państwowego inspektora sanitarnego w formie raportu wstępnego o podejrzeniu lub wystąpieniu ogniska epidemicznego oraz raportu końcowego z wygaszenia ogniska epidemicznego w ściśle określonych terminach od czasu jego wystąpienia.

Działania zapobiegające szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych w podmiotach wykonujących działalność leczniczą zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi powinny być oceniane w trakcie kontroli wewnętrznych. Kontrolom wewnętrznym pod kątem prawidłowości i skuteczności podlegają m.in. działania prowadzone w ramach monitorowania czynników alarmowych i zakażeń szpitalnych oraz analizy lokalnej sytuacji epidemiologicznej, a także profilaktyka i terapia antybiotykowa.

Dużą rolę w zapobieganiu rozprzestrzeniania się drobnoustrojów opornych na leki odgrywa spełnianie przez podmioty wykonujące działalność leczniczą wymagań higieniczno – sanitarnych. Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012 r., poz. 739) oraz w rozporządzeniach Ministra Zdrowia określających standardy postępowania medycznego w poszczególnych dziedzinach, np. anestezjologii i intensywnej terapii czy wymagania dla poszczególnych oddziałów szpitalnych, np. szpitalnych oddziałów ratunkowych.

Największe jednak znaczenie ma rygorystyczne przestrzeganie przez personel opracowanych, wdrożonych do stosowania i okresowo aktualizowanych procedur zapobiegających zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Istniejące  w placówkach procedury higieniczne i medyczne powinny opierać się na ogólnodostępnych standardach i wytycznych ośrodków referencyjnych, zasadach współczesnej wiedzy medycznej i wytycznych konsultantów krajowych w odpowiednich dziedzinach medycyny. Istnienie i stosowanie procedur podlega kontroli wewnętrznej, sprawowanej przez personel danego podmiotu, np. członków zespołów kontroli zakażeń szpitalnych oraz kontroli zewnętrznej, sprawowanej przez państwowych inspektorów sanitarnych.

W celu zapobiegania selekcji drobnoustrojów opornych na antybiotyki konieczne jest stosowanie istniejących wytycznych terapii i profilaktyki antybiotykowej oraz diagnostyki drobnoustrojów, w tym wytycznych Krajowych Konsultantów w danych dziedzinach medycyny, m.in. Krajowego Konsultanta w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej. Wytyczne opracowane w ramach NPOA wymienione w tabeli nr 2, zgodne z zasadami EBM są dostępne na stronie internetowej programu – www.antybiotyki.edu.pl i na stronie internetowej Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów KORLD w Narodowym Instytucie Leków – www.korld.edu.pl.

Wytyczne terapii, profilaktyki antybiotykowej oraz diagnostyki drobnoustrojów NPOA	Data opracowania
„Rekomendacje postępowania w zakażeniach układu oddechowego”	maj 2010 r.
„Zakażenia Clostridium difficile: diagnostyka, terapia, profilaktyka”	czerwiec 2011 r.
„Stosowanie antybiotyków w profilaktyce okołooperacyjnej”	październik 2011 r.
„Szpitalna Polityka Antybiotykowa – Propozycja kierowana do szpitali”	2011 r.
„Szpitalna Lista Antybiotyków – Propozycja kierowana do szpitali”	2011 r.
„Rekomendacje postępowania w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego”	luty 2012 r.
„Stosowanie antybiotyków w wybranych zakażeniach skóry i tkanek miękkich”	czerwiec 2012 r.
„Profilaktyka, diagnostyka i terapia zakażeń w ortopedii”	listopad 2013 r.
„Strategia zapobiegania lekooporności w oddziałach intensywnej terapii”	2013 r.
„Rekomendacje stosowania antybiotyków w ostrym martwiczym zapaleniu trzustki”	maj 2014 r.
„Rekomendacje diagnostyki i terapii wtórnego zapalenia otrzewnej”	maj 2014 r.
„Postępowanie z pacjentem z podejrzeniem ciężkiego zakażenia w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym”	2014 r.
„Wskazania do wykonywania badań mikrobiologicznych u pacjentów hospitalizowanych”	2015 r.
„Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki antybiotykowej zakażeń w szpitalu”	maj 2015 r.
„Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych”	grudzień 2015 r.
„Stanowisko Zespołu Roboczego ds. oznaczania lekowrażliwości zgodnie z zaleceniami EUCAST w sprawie najczęściej zgłaszanych pytań dotyczących stosowania rekomendacji EUCAST”	styczeń 2016 r.
„Rekomendacje postępowania w zakażeniach układu oddechowego”	kwiecień 2016 r.
Wytyczne Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów KORLD i Państwowej Inspekcji Sanitarnej PIS w ramach NPOA
„Definicja przypadku CPE”	2015 r.
„CPE – informacja dla pacjenta”	2015 r.
„Kryteria rozpoznania w szpitalu/placówce ochrony zdrowia ogniska epidemicznego powodowanego przez szczepy pałeczek jelitowych Enterobacteriaceae produkujące karbapenemazy (CPE)”	2015 r.
„Zasady postępowania w przypadku identyfikacji szczepów Enterobacteriaceae produkujących karbapenemazy”	2015 r.
„Wykrywanie karbapenemaz – zalecenia KORLD 2015”	2015 r.
„Procedura badania przesiewowego w ognisku epidemicznym w kierunku pałeczek Enterobacteriaceae wytwarzających karbapenemazy”	grudzień 2015 r.
„Test Carba NP i CarbAcineto – szybkie testy do wykrywania nabytych karbapenemaz u pałeczek Enterobacteriaceae, Pseudomonas spp. oraz Acinetobacter spp.”	2015 r.
Inne wytyczne
„Zalecenia dotyczące postępowania w przypadku zachorowań sporadycznych i ognisk epidemicznych wywołanych przez Gram ujemne pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae” rekomendowane przez Ministra Zdrowia	2012 r.
„Definicje zakażeń związanych z opieką zdrowotną (HAI)” opracowane przez ECDC	tłumaczenie i druk w ramach NPOA
„Eksperckie zasady interpretacji wyników oznaczania lekowrażliwości drobnoustrojów – zalecenia EUCAST” wersja 2.0	tłumaczenie i druk w ramach NPOA

W dokumencie „Szpitalna Polityka Antybiotykowa – Propozycja kierowana do szpitali” określone zostały zadania farmaceutów jako członków szpitalnych zespołów ds. antybiotykoterapii. Do zadań tych należy:

• przeprowadzanie konsultacji w zakresie właściwego dawkowania antybiotyków, oceny skutków ubocznych i konieczności monitorowania stężeń antybiotyków,
• monitorowanie stosowania antybiotyków prowadzone retrospektywnie, z okresową oceną rozchodów antybiotyków lub prospektywnie, gdy antybiotyki są wydawane z apteki dla pacjentów na podstawie formularzy poprzez weryfikację zgodności zleceń z wdrożonymi rekomendacjami terapeutycznymi oraz monitorowanie podczas wizyt na oddziałach,
• udział w tworzeniu szpitalnej listy antybiotyków i jej weryfikacji,
• udział w tworzeniu administracyjnych regulacji stosowania antybiotyków, w tym zapewnienie dostępności antybiotyków w szpitalu również poza godzinami pracy apteki szpitalnej.

Powstanie szpitalnych zespołów ds. antybiotykoterapii jest uważane przez amerykańskie Towarzystwo Chorób Zakaźnych IDSA za jedno z najbardziej skutecznych działań racjonalizujących stosowanie antybiotyków w szpitalach. W skład tych zespołów powinni wchodzić pracownicy szpitala kluczowi dla polityki antybiotykowej i właściwie przygotowani merytorycznie, tacy jak: farmaceuta, mikrobiolog, przewodniczący zespołu kontroli zakażeń szpitalnych oraz lekarze pracujący w oddziałach o największym zużyciu antybiotyków (oddziały intensywnej terapii) lub w oddziałach kluczowych dla szpitala (np. oddziały chirurgiczne, pediatryczne czy internistyczne).

Wśród zadań zespołów ds. antybiotykoterapii wymienia się m.in.: edukację własną w zakresie antybiotykoterapii, opracowanie szpitalnej listy antybiotyków i wskazań do stosowania poszczególnych antybiotyków, propozycji wytycznych dotyczących diagnostyki i leczenia strategicznych zakażeń w szpitalu oraz zasad antybiotykowej profilaktyki okołooperacyjnej, bieżącą ocenę szpitalnej listy antybiotyków, a także organizację i prowadzenie szkoleń lekarzy w zakresie racjonalnej antybiotykoterapii.

W ramach Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków opracowane zostały zasady kompleksowego programu szpitalnej polityki antybiotykowej, którego celami są: zwiększenie jakości opieki nad pacjentami z zakażeniami, ograniczenie nadużywania i zmniejszenie wydatków na antybiotyki, ograniczenie problemu oporności drobnoustrojów szpitalnych na antybiotyki i sprostanie wymaganiom ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w zakresie zapisów dotyczących stosowania antybiotyków.

W latach 2008 – 2010 do współpracy po zaproszeniu szpitali posiadających powyżej 400 łóżek, zgłosiło akces 31 szpitali pilotażowych w Polsce, w tym 15 szpitali wojewódzkich, 15 szpitali miejskich lub powiatowych oraz jeden szpital kliniczny. We wszystkich szpitalach zostały powołane zespoły do spraw antybiotykoterapii, które zbierały i weryfikowały dane. W szpitalach pilotażowych wprowadzone zostały, opracowane w ramach programu zasady analizy zużycia antybiotyków, analizy występowania bakteriemii oraz prowadzenia monitorowania punktowego zakażeń w szpitalu. Szpitale przekazywały dane z prowadzonych analiz m.in. dotyczące zużycia antybiotyków w szpitalu i szpitalne listy antybiotyków.

Analiza danych ze szpitali pilotażowych została przedstawiona w „Sprawozdaniu z realizacji Narodowego Programu Ochrony antybiotyków. Moduł I: lecznictwo zamknięte / szpitale pilotażowe”.  Z danych o zużyciu antybiotyków ze szpitali pilotażowych wynikało, że liczba DDD (zdefiniowanych dawek dobowych) na 100 osobodni wynosiła 43 dla całego szpitala i 136 dla oddziałów intensywnej terapii. Najczęściej stosowanymi antybiotykami były: amoksycylina z klawulanianem (bezwzględna liczba DDD – 313457), cefuroksym (164301), ciprofloksacyna (119929), amoksycylina (73823), doksycyklina (71623), metronidazol (58584), ceftriakson (53081), kotrimoksazol (45431), ampicylina (40849) i furagin (40277). W oddziałach intensywnej terapii najczęściej stosowano: amoksycylinę z klawulanianem (7317), ciprofloksacynę (4093), meropenem (3638), ampicylinę z sulbaktamem (3318), metronidazol (3228), wankomycynę (2898), imipenem (2838), piperacylinę z tazobaktamem (2223) i cefuroksym (1960).

W porównaniu z danymi uzyskanymi w badaniach prowadzonych w innych krajach UE  w latach 2001 – 2009 wielkość zużycia antybiotyków w szpitalach pilotażowych NPOA była większa, zaś w oddziałach intensywnej terapii tych szpitali nieznacznie wyższa. W szpitalach pilotażowych NPOA wyższe było zużycie procentowe sulfonamidów (kotrimoksazol), tetracyklin i aminoglikozydów, a niższe – penicylin antygronkowcowych, penicylin o wąskim spektrum działania (penicylina) i makrolidów. Amoksycylina z klawulanianem stosowana była w szpitalach pilotażowych NPOA znacznie częściej w formie dożylnej niż doustnej w odróżnieniu od innych krajów UE.

Od 2012 roku do programu dobrowolnie mogą przystępować inne szpitale w Polsce posiadające co najmniej 400 łóżek oraz oddział intensywnej terapii. Celem uczestnictwa w programie jest wypracowanie skutecznego programu szpitalnej polityki antybiotykowej, co może prowadzić do zmniejszenia częstości stosowania antybiotyków, zwiększenia skuteczności leczenia zakażeń poprzez spadek liczby zgonów i częstości występowania powikłań, ograniczenia oporności szczepów szpitalnych na antybiotyki oraz redukcji wydatków na leki.

W propagowaniu racjonalnej antybiotykoterapii i zapobiegania antybiotykooporności powinni uczestniczyć lekarze zlecający antybiotyki, pacjenci przyjmujący leki oraz farmaceuci. Rola farmaceutów pracujących w aptekach poza szpitalami nie ogranicza się jedynie do wydawania antybiotyków pacjentom. Farmaceuci powinni również szerzyć wiedzę na temat racjonalnej antybiotykoterapii, wspierać pacjentów w wykonywaniu przez nich zaleceń lekarskich oraz sugerować pacjentom konsultacje u lekarza w przypadkach tego wymagających.

Na właściwe stosowanie antybiotyków składają się: przyjmowanie antybiotyków we właściwych dawkach, we właściwych odstępach czasu i przez zalecany okres. Antybiotyki są lekami wydawanymi na zlecenie lekarza. To lekarz ma doświadczenie i wiedzę, które pozwalają mu na postawienie diagnozy i wybranie właściwego sposobu leczenia.

Większość infekcji, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza i do farmaceuty jest wywołanych przez wirusy, więc nie wymagają one stosowania antybiotyków. Przeziębienie i grypa, często występujące w okresach jesienno – zimowych są chorobami wirusowymi i wymagają pozostania w domu, odpoczynku, podawania płynów i leków działających objawowo (np. przeciwgorączkowo).

Jednym z działań niepożądanych antybiotyków jest niszczenie fizjologicznej flory bakteryjnej organizmu, co może objawiać się m.in. biegunką, bólami brzucha czy utratą apetytu. Aby temu zapobiec należy stosować w trakcie i po antybiotykoterapii probiotyki, prebiotyki lub synbiotyki.

Recepta na antybiotyki (stosowane doustnie i pozajelitowo) jest ważna 7 dni, gdyż antybiotyk jest zlecany w związku z konkretną infekcją. Dlatego antybiotyk wcześniej zlecony nie musi być odpowiedni w infekcji, jaka rozwinie się później u danej osoby lub u innych osób.

Istotne znaczenie ma również właściwe postępowanie z antybiotykiem pozostałym po zakończeniu kuracji przez pacjenta. Najlepszym sposobem racjonalnej segregacji takich pozostałych ilości antybiotyków jest oddanie ich do apteki. Samodzielne ich stosowanie w czasie kolejnej infekcji u danego pacjenta lub innych osób niesie ze sobą ryzyko osłabienia organizmu, wystąpienia poważniejszych infekcji, interakcji z innymi stosowanymi lekami i działań niepożądanych.

Szerzenie wiedzy na temat racjonalnej antybiotykoterapii oraz zagrożeń i konsekwencji niewłaściwego ich stosowania powinno towarzyszyć farmaceutom w ich codziennej pracy w aptekach. Właściwe jest również włączanie się farmaceutów w działania informacyjno – edukacyjne prowadzone w ramach Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach, który ustanowiony został przez Komisję Europejską na wniosek ECDC i obchodzony jest co roku w dniu 18 listopada, począwszy od 2008 r. Dla potrzeb obchodów Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach przygotowane zostały  materiały informacyjne, w tym ulotki dla specjalistów i społeczeństwa dostępne na stronie internetowej NPOA.

 

lek. med. Anna Guzek