Problemy terapii chorób skóry w praktyce aptecznej
Źródłem tych substancji jest niska emisja, przemysł chemiczny, silniki spalinowe. Istotny wpływ na skórę wywierają takie czynniki fizyczne jak temperatura otoczenia (zbyt niska lub zbyt wysoka), promieniowanie UV, zmienna wilgotność powietrza czy oddziaływanie mechaniczne. Powierzchnia skóry jest chroniona przez kolonie bakterii tlenowych tworzących stałą florę bakteryjną mającą zdolność obniżania pH skóry i blokowania wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych. Zmienna flora przejściowa przenoszona np. z błon śluzowych organizmu przy nieuszkodzonym naskórku nie stanowi zagrożenia. Zmiany patologiczne występujące w skórze są wynikiem miejscowych zmian chorobowych lub schorzeń ogólnych.
Wiele chorób narządów wewnętrznych (układu pokarmowego, układu krążenia, chorób nowotworowych i innych) wywołuje takie zmiany patologiczne w skórze nie poddające się łatwo prowadzonej terapii. Suchość i wrażliwość skóry to często czynniki wrodzone, ale może je nasilać duża zawartość w diecie cukrów, tłuszczów, palenie tytoniu, konsumpcja przetworzonej żywności, promieniowanie nadfioletowe, zanieczyszczenia środowiskowe, stres, a także zaniedbania pielęgnacyjne – niedostateczne nawilżanie i natłuszczanie, a w niektórych przypadkach także stosowanie leków.
W przypadku suchości skóry (również wyprysków i pokrzywki) ważne są w diecie kwasy omega-3 i omega-6 (oleje roślinne, oleje rybne) oraz uzupełniające dietę preparaty witaminowo-mineralne zawierające witaminę C, E, cynk i selen.
Naturalnie zachodzącym procesem jest starzenie się skóry. Już po 25 roku życia następuje spowolnienie procesów naprawczych i zmniejszenie tolerancji na niekorzystne warunki środowiskowe. Skóra staje się mniej elastyczna i jędrna.
Przebieg starzenia skóry jest zależny od czynników genetycznych, składników diety (znaczące są niedobory witamin, NNKT, składników mineralnych), zmian hormonalnych, wpływu czynników zewnętrznych (zanieczyszczeń powietrza, zmian klimatycznych) i niewłaściwych zabiegów pielęgnacyjnych.
U osób zaawansowanych wiekowo właściwe są preparaty aktywnie regenerujące skórę. Ważne jest stosowanie preparatów wzmacniających głębsze warstwy skóry. Dermatolodzy zalecają preparaty zawierające witaminy E, D, A, a także kwasy migdałowy i inne w kosmetykach stosowanych na noc.
Palenie tytoniu ogranicza ukrwienie skóry, pozbawia ją tlenu, spowalnia gojenie i odnawianie się skóry. Po wielu latach regularnego palenia skóra staje się cienka, zmarszczki głębsze. Nałogowe palenie tytoniu zmniejsza zawartość kolagenu w skórze, co przyspiesza powstawanie zmarszczek. Elastyczność skórze zapewniają witaminy z grupy B (szczególnie biotyna), witaminy C, E, flawonoidy, karotenoidy, NNKT, cynk, selen, mangan i magnez.
Ważną rolę w utrzymaniu dobrej kondycji skóry, a także leczeniu chorób skóry pełnią oleje o wysokiej zawartości NNKT dostarczane w pożywieniu. Ich niedobór w diecie powoduje nadmierną suchość skóry, łuszczenie się, pękanie, przyspieszone procesy starzenia skóry, skłonność do alergii kontaktowej, kruchość naczyń włosowatych czy skłonność do podskórnych wybroczyn (siniaków). Są dostępne jako typowe środki spożywcze lub suplementy diety.
Choroby skóry stanowią dużą grupę o zróżnicowanej etiologii.
Choroby bakteryjne skóry stanowią grupę chorób wywołanych przez gronkowce lub paciorkowce. Należą tu:
- zapalenie mieszka włosowego (także przewlekłe),
- ropne zapalenie okołomieszkowe (czyraki),
- róża (kilka odmian),
- liszajec zakaźny,
- pioderma przewlekła bujająca i wrzodziejąca,
- różyca (choroba odzwierzęca),
- łupież rumieniowy,
- borelioza,
- gruźlica skórna.
Choroby wirusowe skóry wywoływane są głównie wirusami z grupy Herpes. Wyróżnia się opryszczki, ospę czy brodawki.
Choroby grzybicze skóry można podzielić na cztery główne grupy, w których zmiany skórne wywołują:
- dermatofity,
- drożdżaki i grzyby drożdżopodobne,
- grzyby dimorficzne,
- zakażenia oportunistyczne.
Choroby pasożytnicze skóry to:
- świerzb,
- wszawica głowowa,
- wszawica odzieżowa,
- wszawica łonowa,
- zmiany na skórze wywołane przez pluskwiaki.
Alergie skórne mogą być wywołane przez kontakt skóry z alergenem, alergeny występujące w pożywieniu lub lekach.
Fotodermatozy z kolei to zmiany skórne wywołane promieniowaniem nadfioletowym.
Łuszczyca jest chorobą autoimmunologiczną skóry o podłożu genetycznym. Umiejscowienie zmian to okolice łokci, kolan, pleców, skóra głowy. Typowe odmiany łuszczycy to:
- plackowata,
- wysiękowa,
- paznokci,
- uogólniona,
- zestarzała,
- krostkowa,
- stawowa.
Terapia chorób skóry jest trudna i często przebiega długookresowo. Zróżnicowane przyczyny zmian patologicznych w skórze często powodują konieczność prowadzenia leczenia ogólnego wspomaganego leczeniem miejscowym. Wynik leczenia miejscowego zależy także od zastosowanej postaci leku. Powoduje to uzasadnioną różnorodność stosowanych postaci w terapii chorób skóry.
Leczenie miejscowe często wymaga stosowania substancji leczniczych silnie działających, a także związków o znacznej toksyczności nie stosowanych ogólnie. Wymaga to uwzględnienia możliwości wchłonięcia się przez skórę i działania ogólnego.
Podstawą właściwej terapii chorób skóry jest diagnoza lekarza dermatologa i jego zalecenia. Farmaceuta w praktyce aptecznej wydaje preparaty stosowane w chorobach skóry zgodnie z ordynacją lekarską, przy czym apteka często jest pierwszą placówką ochrony zdrowia, z którą styka się pacjent. Pacjenci często kierują się wnioskami z procesu samoleczenia lub sugestią osób prowadzących gabinety kosmetyczne.
Aptekarz winien weryfikować podjęte decyzje, a w ramach doradztwa farmaceutycznego wybrać produkt z zaleceniami dla pacjenta. Jest to merytorycznie uzasadnione w przypadku postępowania pielęgnacyjnego, ale w przypadku podejrzenia o nierozpoznany proces choroby należy kierować pacjenta do lekarza dermatologa.
Do długotrwałych i uciążliwych chorób skóry należą zakażenia grzybicze. Terapia wielu chorób przy stosowaniu glikokortykosteroidów, antybiotyków, leków immunosupresyjnych sprzyja tym zakażeniom. Pacjenci często bagatelizują objawy zakażenia grzybiczego i farmaceuta w takich przypadkach winien bezwzględnie kierować pacjenta do lekarza dermatologa.
Duży wybór preparatów stosowanych w leczeniu miejscowym grzybicy nie może być podstawą wybory terapii przez pacjenta w ramach samoleczenia. Lekarze zwracają uwagę na często występujące późne diagnozowane grzybice stóp z powodu postępowania pacjenta. W działalności praktycznej farmaceuty ważna jest edukacja chorego w kwestii profilaktyki grzybicy, postępowania szczególnie dzieci i młodzieży w otoczeniu basenów i innych miejsc sprzyjających zakażeniom.
Do często występujących w wielu odmianach chorób skóry należy trądzik pospolity. Należy do chorób wymagających interwencji lekarza dermatologa. Ale praktyka wykazuje też prowadzenie postępowania likwidującego objawy trądziku w gabinetach kosmetycznych. Jakość i bezpieczeństwo postępowania zależy w tym przypadku od kwalifikacji personelu gabinetu. Znacząca grupa pacjentów trafia z tym problemem do apteki. Systemowe podejście farmaceuty wymaga wiedzy i doświadczenia. Istotne składniki porady to właściwe nawyki pielęgnacyjne, ograniczenie stosowanych samodzielnie przez pacjenta preparatów wysuszających skórę, stosowanie zbyt tłustych kosmetyków, nadmiar preparatów maskujących, stosowanie preparatów z dużą zawartością alkoholu. Do mycia skóry twarzy należy stosować łagodne preparaty do skóry trądzikowej.
Zmiany nieestetyczne, zmiany zapalne mogą wskazywać na rozdrapywanie i być związane z trądzikiem psychogennym. W takich przypadkach, jak i przy braku efektów stosowania produktów leczniczych właściwym jest skierowanie i nakłonienie pacjenta do wizyty u dermatologa.
Należy zawsze brać pod uwagę wpływ stresu, stosowanej diety, trybu życia. Warunkiem uzyskania właściwego efektu jest systematyczne stosowanie właściwych preparatów, właściwe zabiegi higieniczne i dążenie do ograniczenia przyczyn choroby.
W grupie służących do codziennej pielęgnacji skóry na pozytywne wyróżnienie zasługują dermokosmetyki. Przestrzeganie norm produkcyjnych, stosowanie leczniczych i standaryzowanych składników – zachowanie jakości przy wprowadzaniu do obrotu tych produktów powoduje, że są pozytywnie oceniane przez lekarzy, farmaceutów, kosmetologów i pacjentów.
Przy dystrybucji kosmetyków w aptece ważny jest zapis ustawy Prawo farmaceutyczne wymagający w składzie kosmetyku substancji działających terapeutycznie. Farmaceuta w aptece jest osobą uprawnioną do udzielania porad i konsultacji dotyczących wyboru kosmetyku, działanie na terenie apteki osób niebędących farmaceutami lub technikami farmacji jest niezgodne z prawem.
Znaczącą rolę w terapii chorób skóry pełnią produkty pochodzenia roślinnego. Duża grupa preparatów roślinnych stosowanych jest zewnętrznie jako dermaticum.
Produkty lecznicze roślinne i inne oparte o surowce roślinne są bezpiecznymi i skutecznymi środkami w leczeniu wyprysków, stanów zapalnych (także atopowych), ropni, oparzeń, odleżyn czy otarć naskórka.
Znane farmaceutom klasyczne surowce roślinne są dzisiaj doceniane przez dermatologów. Preparaty z nich wytwarzane nie zawierają tak wielu nieobojętnych dla skóry składników jak współczesne produkty kosmetyczne.
Do oczyszczania w czyraczności są stosowane alkoholowe wyciągi z koszyczka rumianku, także w mieszance z nalewką nagietkową; nalewką z arniki górskiej w mieszance z nalewką z dębianek i intraktem z owoców kasztanowca.
W leczeniu owrzodzeń żylakowatych podudzi, troficznych uszkodzeniach skóry, oparzeniach, odmrożeniach, stosowane są substancje i surowce roślinne takie jak alantoina i korzeń żywokostu, ziele wąkroty, eskulina i escyna z kory kasztanowca, garbniki i wyciągi z kory dębowej. Duża grupa surowców roślinnych znajdzie zastosowanie w formie naparów, odwarów do okładów, przemywań, kąpieli, nasiadówek. Są to koszyczek rumianku, kora dębu, kwiat nagietka, kora i liść oczaru, kłącze pięciornika, ziele nostrzyka, liście babki zwyczajnej i lancetowatej, ziele fiołka trójbarwnego. Z uwagi na praktycznie niewystępujące działania niepożądane i skuteczność zasługują na uwagę.
W schorzeniach zapalnych skóry stosuje się olej z wiesiołka dwuletniego, przy uszkodzeniach naskórka i skóry, oparzeniach słonecznych – preparaty z aloesu, olejek lawendowy, w postępowaniu przeciwświądowym – krem rumiankowy.
Istotną grupę produktów stosowanych w praktyce aptecznej stanowią preparaty stosowane w pielęgnacji skóry. Zasadniczy cel postępowania stanowi wybór produktu i doradztwo farmaceutyczne. Pacjent często dokonując wyboru kieruje się marketingowym przesłaniem wypełnionym określeniami „produkt naturalny”, „roślinny”, „biozgodny” itd.
W ostatnim okresie dermatolodzy wskazują na zjawisko masowego stosowania czystych olejów roślinnych do codziennej pielęgnacji skóry twarzy. Czyste oleje roślinne stosowane w codziennej pielęgnacji twarzy mogą wywoływać uczulenie. Jego objawy to czerwona skóra, świąd, podrażnienia, krosty i pieczenie.
Zamiast kremów pacjentki stosują oleje roślinne (kokosowy, arganowy). Jest to wynikiem działań marketingowych firm kosmetycznych. Według dermatologów oleje stosowane na skórę mogą zatykać ujścia mieszków włosowych. Wokół mieszka powstaje stan zapalny, w następstwie powstają krosty, grudki, może im towarzyszyć świąd. W przypadku cery wrażliwej dłuższe stosowanie olejów może powodować stan zapalny. Skóra wrażliwa podrażniona zareaguje alergicznie na kosmetyki lub pojawi się trądzik.
Według dermatologów leczenie skóry trądzikowej preparatami drażniącymi powoduje taki efekt, że skóra trądzikowa staje się dodatkowo skórą bardzo wrażliwą. Jeżeli na taką skórę zadziała się olejami (lub zwykłymi kosmetykami) wywoła to nawrót trądziku. Skóra staje się sucha, czerwona, swędząca, pojawiają się krosty i grudki.
Jest to wynikiem stosowania olejów roślinnych w codziennej pielęgnacji twarzy. Cera jasna, cienka, naczynkowa jaka dominuje w naszej populacji jest wrażliwa na oleje roślinne, szczególnie egzotyczne stosowane codziennie.
Dobre do pielęgnacji skóry są preparaty zawierające kwasy tłuszczowe, ceramidy czy cholesterol. Według opinii dermatologów naskórek uszkodzony, podrażniony najlepiej smarować maścią cholesterolową. Właściwe do pielęgnacji są balsamy, tłuste kremy. Warunki otoczenia, zanieczyszczenia powietrza, klimat – wpływają na stan skóry, a skóra sucha i pozbawiona lipidów jest podatna na czynniki środowiskowe.
dr n. farm. Jan Szuszkiewicz
Piśmiennictwo:
- Jabłońska S., Majewski S., Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL W-wa 2010.
- Adamski Z., Adamska K., Jałowska M., Adamski W., Leczenie infekcji grzybiczych towarzyszących chorobom skóry, Dermatologia estetyczna 2014,1.
- Fitoterpia i leki roślinne, red. Naukowa E. Lamer- Zdrawska, B. Kowal – Gierczak, J. Niedworok. PZWL, W-wa 2007.