12.2012 – „Fitoterapia łagodnego przerostu gruczołu krokowego (BPH).”

grudzień 2012, nr 76/54 online

 

   Fitoterapia jest uznaną metodą leczenia komplementarnego. Jest ona stosowana w coraz większej grupie schorzeń. Postęp wiedzy w dziedzinie badań farmakognostycznych pozwala w coraz większym zakresie na potwierdzanie wielowiekowego stosowana substancji roślinnych w określonych jednostkach chorobowych. Często ziołolecznictwo jest traktowane na równi z farmakoterapią konwencjonalną, zaś wiele preparatów otrzymanych z surowców naturalnych zyskało status produktu leczniczego roślinnego. Schorzeniem z którym „walczy” medycyna w ciągu ostatnich lat jest łagodny rozrost gruczołu krokowego.

   Łagodny rozrost gruczołu krokowego (benign prostate hyperplasia – BPH), zwanego również prostatą lub sterczem, jest schorzeniem charakteryzującym się nadmiernym rozrostem komórek zrębu i nabłonka, rozpoczynającym się w strefie okołocewkowej gruczołu krokowego. Powoduje to utrudnienie oddawania moczu, zastój w drogach moczowych, bolesność w czasie mikcji oraz stany zapalne układu moczowego. Dolegliwości te określane są jako LUTS (lower urinary tract symptoms). Statystycznie, zmiany histopatologiczne towarzyszące łagodnemu rozrostowi stercza dotyczą około 20% mężczyzn w wieku 40-50 lat, jedynie 10% wymaga zabiegu chirurgicznego, u pozostałych stosuje się leczenie zachowawcze. Najczęstsze objawy BPH to potrzeba częstego oddawanie moczu, również w nocy, trudność w rozpoczęciu mikcji, małe plamienie po zakończeniu oddawania moczu, zmniejszona objętość i strumień oddawanego moczu. Z badań przeprowadzonych przez Bonieckiego (2011) na grupie losowo wybranych 15 000 pacjentów, którzy zgłaszali uciążliwe objawy dysuryczne, w tym najczęściej częste oddawanie moczu, trudności w rozpoczęciu mikcji oraz osłabiony strumień moczu wynikało, iż prawie wszyscy chorzy z ww. objawami wymagali leczenia farmakologicznego, zaś niemal 25% mężczyzn powyżej 65 roku życia mogło wymagać leczenia zabiegowego. Wskazaniem do zastosowanego leczenia farmakologicznego w blisko 100% badanych przypadków był łagodny rozrost gruczołu krokowego oraz związane z nim dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych. Po wdrożonej farmakoterapii w ponad 85% pacjenci wykazali istotną poprawę stanu klinicznego, polepszenie jakości życia oraz zmniejszenie lub nawet ustąpienie zgłaszanych uprzednio dolegliwości dysurycznych.  

   W schorzeniach układu moczowo-płciowego stosowane są również preparaty roślinne. Wraz z rozwojem medycyny fitoterapia oceniana jest pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa działania oraz podlega ocenie farmakoekonomiczej. Jak podaje Hurkacz (2010) farmakoterapia BPH polega na podawaniu leków zmniejszających napięcie mięśni gładkich cewki moczowej i pęcherza (α-adrenolityki), inhibitorów 5-α-reduktazy i makrolidów polienowych. Alternatywą lub farmakoterapią towarzyszącą są leki roślinne. Koszt leczenia produktami roślinnymi jest w wielu krajach niższy od kosztów nowych środków syntetycznych. Przykładem są Niemcy, gdzie koszt dziennej terapii ziołami jest około 3-krotnie mniejszy niż leczenie α-adrenolitykami lub inhibitorami 5-α-reduktazy, podobnie we Włoszech preparaty ziołowe stanowią prawie połowę leków stosowanych w BPH, natomiast α-adrenolityki, podobnie jak inhibitory 5-α-reduktazy – zaledwie 5%. W Niemczech i Austrii zioła są lekami pierwszego wyboru przy łagodnych i umiarkowanych objawach chorobowych i wynoszą ponad 90% przepisywanych leków w BPH. Jak wynika z przedstawionych powyżej przykładów fitoterapia łagodnego przerostu gruczołu krokowego jest prowadzona z powodzeniem w wieli krajach.

   Wśród substancji roślinnych wysoką aktywność w BPH wykazują surowce zawierające w swoim składzie głównie fitosterole oraz fitoestrogeny. Składnikiem, któremu przypisuje się działanie lecznicze w BPH jest beta-sitosterol, który działa poprzez hamowanie enzymu 5-alfa-reduktazy, blokując przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron (DHT), co zmniejsza ilość DHT w organizmie.

   Do substancji o działaniu łagodzącym dolegliwości BPH w początkowym stadium tej choroby zaliczyć można korzeń pokrzywy, korę śliwy afrykańskiej, owoce palmy sabalowej, ponadto często w preparatach o powyższych wskazaniach występują nasiona dyni, a także wierzbownica drobnokwiatową.

 

Olej z pestek dyni (Oleum cucurbitae peponis) – dynia zwyczajna jest uprawiana w większości krajów świata, pochodzi z Ameryki Południowej i Środkowej. Substancją aktywną oleju są kwasy tłuszczowe, głównie kwas linolenowy, którego zawartość może wynosić do 60%. Ze względu na wysoką zawartość fitosteroli, zarówno olej jak i wysuszone nasiona dyni są stosowane w profilaktyce, jak i łagodnym przeroście gruczołu krokowego. Mechanizm działania oleju polega na hamowaniu aromatazy i 5-a-reduktazy, oraz blokowaniu wiązania dihydrotestosteronu z receptorami w gruczole krokowym. Zalecana przeciętna dawka dzienna to 10 g nasion, które należy spożywać przez kilka tygodni do kilku miesięcy.

 

Kora śliwy afrykańskiej (Cortex Pygei africani) – śliwa afrykańska jest drzewem występującym w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Afryki. Związki aktywne zawarte w jej korze ułatwiają regularne oddawanie moczu, zmniejszają objętość zalegającego moczu, a także częstość jego oddawania. Ekstrakt lipofilowy z kory śliwy afrykańskiej hamuje 5α-reduktazę i aromatazę oraz produkcję hemotaktycznych leukotrienów i innych metabolitów 5-lipooksygenazy, może to chronić komórki zapalne przed przeniknięciem ich do prostaty, a tym samym włączeniem w rozwój BPH. Wykazano także, że wpływa on na czynniki wzrostu poprzez hamowanie zasadowego czynnika wzrostu fibroblastów (bFGF) i epidermalnego czynnika wzrostu (EGF), indukujących proliferację fibroblastów prostaty. Według WHO należy przyjmować doustnie dobowo 75-200 mg wyciągów lipidowo-sterolowych w dawkach podzielonych.

 

Owoc palmy sabalowej (Serenoe repentis fructus) – owoce stosuje się przy problemach z oddawaniem moczu wynikających z przerostu gruczołu krokowego. Terapia nie powoduje jego zmniejszenia, a jedynie łagodzi objawy między innymi częstomocz i moczenie nocne. W badaniach in vitro dowiedziono, że ekstrakt palmy sabalowej hamuje wzrost komórek nowotworowych gruczolaka prostaty, co jest związane z obecnością w surowcu β-sitosterolu i stigmasterolu. Wyciągi z surowca hamują aktywność 5a – reduktazy, co powoduje zmniejszenie stężenie dihydroergosteronu. Kliniczne rezultaty obserwowano po 6-8 tygodniach podawania preparatów z owoców palmy sabalowej, zaś maksymalną skuteczność uzyskiwano przy co najmniej 6-cio miesięcznej kuracji. Zalecana dawka dobowa to 1-2 g suszonych owoców lub odpowiednio 320 mg lipofilnego wyciągu.

 

Korzeń pokrzywy zwyczajnej (Folium Urticae) – substancja ta zawiera m.in. polisacharydy, lektynę, związki fenolowe oraz sterole (głównie beta-sitosterol), a także sole mineralne, w tym rozpuszczalną krzemionkę. Składniki korzenia pokrzywy oddziałują z białkami wiążącymi testosteron, 5alfa-reduktazę i aromatazę. Wyciąg z korzenia pokrzywy jest podstawą do produkcji preparatów łagodzących dolegliwości gruczołu krokowego.

 

   W ostatnich latach wzrosło również zainteresowanie substancjami leczniczymi pochodzenia roślinnego uzyskiwanymi z rodzaju wierzbownica (Epilobium) oraz preparatami otrzymywanymi z tego surowca. Roślinom tym przypisuje się m.in. działanie antyproliferacyjne, przeciwandrogenowe, przeciwestrogenowe, przeciwzapalne, działanie rozkurczające na mięśnie gładkie pęcherza moczowego oraz cewki moczowej powodujące złagodzenie symptomów towarzyszących BPH oraz antyoksydacyjne.

   W receptariuszach można znaleźć wiele przepisów mieszanek ziołowych o wskazaniach do stosowania przy przeroście gruczołu krokowego.

 

Rp.
Rad. Bardanae – korzeń łopianu
Infl. Hippocastani – kwiat kasztanowca
Flos Ulmariae – kwiat wiązówki
Rad. Ononidis – korzeń wilżyny ciernistej
Herba Herniarniae – ziele połonicznika
Herba Thymi – ziele tymianku
Cortex Salicis aa 30,0 – kora wierzby
MDS. Odwar z łyżki na szklankę wody. Pić 3 razy dziennie szklankę przed jedzeniem w przeroście gruczołu krokowego.

Rp.
Herba Visci 50,0 – ziele jemioły
Herba Solidaginis – ziele nawłoci
Gem. Populi – pączki topoli
Lichen Islandic. aa 15,0 – porost islandzki
MDS. Odwar z łyżki na szklankę wody. Pić 2-3 razy dziennie w przeroście gruczołu krokowego.

 

Rp.
Herba Polygoni avic. – ziele rdestu ptasiego
Anth. Chamomillae aa 100,0 – koszyczek rumianku pospolitego
Stigm. Maydis – znamię kukurydzy
Rad. Pimpinellae – korzeń biedrzeńca
Fol. Fragariae – liść poziomki
Fol. Ribis nigri – liść porzeczki czarnej
Fol. Vitis ideae – liść borówki brusznicy
Fol. Myrtilli – liść borówki czernicy
Fol. Rubi idaei aa 50,0 – liść maliny
MDS. Łyżeczkę ziół zalać szklanką wrzącej wody, naparzać pod przykryciem 20-30 minut. Pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu. Mieszanka ułatwia i reguluje wydalanie moczu, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Stosować w przeroście gruczołu krokowego.

 

   Pomimo, że uważa się leki pochodzenia roślinnego za bezpieczne należy pamiętać, iż każdorazowe włączenie fitoterapii do dotychczasowego schematu leczenia należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. Leczenie przerostu gruczołu krokowego powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza specjalisty, stosowanie leków roślinnych nie zwalnia pacjenta z regularnego kontrolowania stanu gruczołu krokowego.

Piśmiennictwo:
Bar K., Płaza P., Muc K.: Lekarz, 11, 30-35, 2008
Boniecki R., Ocena dolegliwości związanych z łagodnym rozrostem Prostaty. Geriatria 5, 257-266, 2011.
Dutkiewicz S.: Studia Medyczne, 13, 49-57, 2009.  
Hurkacz M.: Przegląd Urologiczny, 11, 4, 35-, 2010.
Kujawski R. i wsp.: Herba Polonica, 56(1), 66-82, 2010.
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. Wyd. PZWL, Warszawa, 2007.
Nawrot J.: Herba Polonica, 55(4), 214-223.
Van Wyk B-E, Wink M.: Rośliny lecznicze świata. Wyd. MedPharm Polska, Wrocław, 2008.