11.2014 – „Jak pielęgnować skórę w jesieni życia?”

listopad 2014, nr 99/77 online

 

   W ciągu ostatnich dziesięcioleci, zarówno w Polsce jak i na całym świecie, obserwowany jest intensywny rozwój dziedzin związanych z poprawą wyglądu, takich jak kosmetologia czy dermatologia estetyczna oraz wytwarzaniem i opracowywaniem produktów pielęgnacyjnych, takich jak biotechnologia czy technologie form farmaceutycznych. Ma to związek ze zmianami demograficznymi oraz socjologiczno-psychologicznymi, jakie zachodzą na całym świecie. Widoczny jest przede wszystkim proces starzenia się społeczeństwa, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie odsetek ludzi w wieku podeszłym szybko wzrasta, co jest z kolei wynikiem wydłużania się czasu trwania ludzkiego życia, postępu cywilizacyjnego i poprawy jakości życia. I właśnie w tych krajach dominuje przekonanie, że wygląd zewnętrzny jest czynnikiem decydującym o wysokiej i pożądanej pozycji społecznej niezbędnej do osiągnięcia powodzenia w życiu osobistym i zawodowym. Nie zaskakuje więc fakt, że kosmetologia zyskała tak istotną pozycję w życiu codziennym każdego z nas. Najbardziej popularną grupą produktów kosmetycznych stanowią kosmetyki przeznaczone do pielęgnacji twarzy. W tej grupie wysoką pozycję zajmują tak zwane kosmeceutyki, czyli środki kosmetyczne, którym przypisuje się oprócz działania pielęgnacyjnego działanie lecznicze. Termin ten po raz pierwszy wprowadził w latach 70-tych XX wieku amerykański dermatolog dr Albert M. Kligman i określał kosmetyk wpływający na procesy fizjologiczne skóry i wspomagający leczenie chorób skóry. W publikacjach naukowych pojawia się jeszcze jedno pojęcie tzw. dermokosmetyk, który jest specjalistycznym produktem przeznaczonym dla konkretnego rodzaju skóry, z określonymi problemami, którego dystrybucja ograniczona jest do aptek. Oba pojęcia mogą sugerować, że produkty te łączą w sobie właściwości kosmetyku i leku. Zgodnie z polskim [1] i europejskim [2] ustawodawstwem kosmetykiem jest „każda substancja lub preparat przeznaczony do zewnętrznego kontaktu z ciałem człowieka: skórą, włosami, wargami, paznokciami, zewnętrznymi narządami płciowymi, zębami i błonami śluzowymi jamy ustnej, których wyłącznym lub podstawowym celem jest utrzymanie ich w czystości, pielęgnowanie, ochrona, perfumowanie, zmiana wyglądu ciała lub ulepszenie jego zapachu”. W związku z tym, zarówno kosmeceutyk jak i dermokosmetyk nie stanowią w świetle prawa osobnej kategorii, podlegają takiemu samemu ustawodawstwu oraz wymogom jakościowym jak każdy inny kosmetyk. Należy pamiętać, że jeśli produkt, w tym kosmetyk spełnia kryteria zarówno produktu leczniczego jak i innego rodzaju produktu podlega przepisom Prawa farmaceutycznego. Zatem skoro wymogi dla kosmeceutyku i dermokosmetyku są takie same jak dla każdego kosmetyku, nie należy z góry zakładać, że produkty w tych kategoriach zawierać będą bardziej bogaty, zróżnicowany oraz dostosowany do indywidualnych potrzeb skład. Z drugiej strony liczba produktów do pielęgnacji rośnie z dnia na dzień, a szalona konkurencja wśród firm farmaceutyczno-kosmetycznych sprawia, że jakość kosmetyków sukcesywnie rośnie, dzięki czemu produkty kosmetyczne obecne w aptekach stanowią bardzo zróżnicowaną broń w walce z oznakami upływu czasu oraz różnego rodzaju problemami skórnymi. Kosmeceutyki posiadają coraz bardziej bogaty skład o zwiększonym stężeniu substancji aktywnych. Zadaniem tych produktów jest pielęgnacja, regeneracja, nawilżanie, zwiększanie odporności skóry oraz opóźnianie procesów starzenia już na poziomie komórkowym. Ma to szczególne znaczenie w eliminacji niekorzystnych zmian skórnych, takich jak zmarszczki, cellulit, zmiany pigmentacyjne, zaskórniki czy rozstępy.

   Starzenie skóry jest naturalnym, związanym z upływem czasu procesem polegającym na obniżeniu biologicznej aktywności komórek organizmu, spowolnieniu procesów regeneracyjnych i utracie zdolności adaptacyjnych ustroju. Decydującą rolę w szybkości przebiegu procesu starzenia się skóry odgrywają predyspozycje genetyczne, następnie czynniki środowiskowe, takie jak: promieniowanie UV, promieniowanie jonizujące (praca przy komputerze), zanieczyszczenie środowiska, palenie tytoniu, jak również czynniki wewnętrzne: zaburzenia hormonalne, nieprawidłowe nawyki żywieniowe czy niedobory witamin, mikro- i makroelementów.

   Odpowiedni dobór produktu kosmetycznego polega przede wszystkim na uwzględnieniu wieku biologicznego skóry, jej stanu i konkretnych wymagań. Aby produkty te były bardziej czytelne dla odbiorcy i aby mógł dokonać samodzielnego wyboru zasadniczo wyróżnia się cztery typu skóry – skórę normalną, suchą, tłustą i mieszaną, natomiast w ostatnich latach dodatkowo wyróżnia się skórę wrażliwą. Ponadto na rynku można również znaleźć wiele produktów dedykowanych konkretnym grupom wiekowym, i tak mamy kosmetyki dla niemowląt i dzieci, młodzieży, osób dorosłych w przedziale wiekowym 20-30 lat (20+), 30-40 lat (30+), 40-50 lat (40+), 50-60 lat (50+) 60-70 lat (60+). Należy jednak pamiętać, że dobór składników w produktach rekomendowanych dla odpowiednich grup wiekowych jest czysto umowny i nie oznacza, że osoba taka powinna kierować się tylko taką informacją. Dlatego tak ważna jest podstawowa wiedza na temat zmian zachodzących w skórze, wymagań i odpowiedniego dobrania składników zawartych w produkcie. Dla konsumenta, szczególnie tego z grupy wiekowej 50+ szczegółowa analiza składu jest nierealna. Ograniczenie dystrybucji kosmetyków pielęgnacyjnych do aptek jest w pełni uzasadnione. Farmaceuta zawsze prawidłowo odczyta skład produktu, oceni co stanowi bazę, a co substancje aktywne. Mając podstawową wiedzę z zakresu budowy skóry oraz najbardziej popularnych chorób skóry pomoże dobrać produkt tak, aby spełnił on oczekiwania konsumenta. Fachowa pomoc w aptece uwzględniając odpowiedni dobór dermokosmetyków może stanowić doskonałe uzupełnienie farmakoterapii, takich schorzeń jak atopowe zapalenie skóry, trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty, łuszczyca.

   Aby wybrać odpowiedni preparat, trzeba poznać podstawowe mechanizmy jej działania i zrozumieć proces starzenia się skóry. Jednym z najwcześniej zauważalnych objawów starzenia się skóry jest jej suchość, będąca wynikiem utraty zdolności wiązania wody i zatrzymywania jej w naskórku. Na skutek odwodnienia pojawiają się pierwsze zmarszczki tzw. zmarszczki mimiczne występujące wokół kącików oczu i ust, które w raz z wiekiem przechodzą w zmarszczki trwałe. Ponadto, naskórek zmniejsza swoją grubość, staje się szorstki na skutek zwolnionego procesu namnażania keratocytów. W następnej kolejności dochodzi do obniżenia aktywności fibroblastów, które produkują coraz mniej włókien kolagenowych i elastylowych oraz tracą zdolność do pełnego rozkurczania się. Pojawiają się także zmiany naczyniowe, ponieważ mikrokrążenie staje się mniej efektywne i prowadzi do zwiększonej kruchości i trwałego rozszerzenia naczyń włosowatych, które w początkowej fazie manifestują się jako zaczerwieniania, a końcowej fazie jako tzw. pajączki naczyniowe, czyli teleagniektazje. Wraz z upływem lat dołączają się zmiany skóry będące wynikiem zmian hormonalnych. Następuje istotne zmniejszenie wydzielania serum, skóra staje się sucha, matowa a wydzielanie melaniny jest niejednorodne skutkiem czego dochodzi do powstawania tzw. plam pigmentacyjnych (przebarwienia skórne). W kolejnych latach zmiany zachodzą już nie tylko w naskórku i skórze właściwej, ale również w tkance podskórnej.

   Zasadniczym celem kosmetyków pielęgnacyjnych jest utrzymanie naturalnej struktury i funkcji skóry, a w przypadku pojawienia się nieprawidłowości przywrócenie optymalnego stanu skóry. O prawidłowym wyglądzie skóry decyduje przede wszystkim warstwa lipidowa oraz odpowiednia zawartość wody (10-20%) w warstwie rogowej naskórka. Produkty pielęgnacyjne ze składnikami nawilżającymi występują powszechnie i stanowią bazę prawidłowej pielęgnacji skóry. Stanowią fizjologiczną barierę i zapewniają stałe źródło wody, co powoduje, że chronią przed niekorzystnymi czynnikami środowiska zewnętrznego, na które narażona jest skóra codziennie i zapobiegają procesowi starzenia.

   Na postać kremu składa się element bazowy, substancje pomocnicze oraz substancje aktywne. Do elementów bazowych zaliczamy wodę i substancje hydrofilowe oraz substancje tłuszczowe, które dodatkowo odpowiadają za tworzenie warstwy okluzyjnej na skórze. Do substancji pomocniczych zaliczamy emulgatory, substancje odpowiadające za konsystencję produktu, substancje konserwujące i stabilizujące, barwniki oraz kompozycje zapachowe. Najważniejszym komponentem kremu są substancje czynne, które zazwyczaj występują w niewielkich stężeniach i odpowiadają za działanie produktu. Głównymi składnikami aktywnymi kosmeceutyków są antyoksydanty, związki mineralne (miedź, cynk, magnez), filtry chroniące przed promieniowaniem UVA i UVB, kwasy owocowe, wyciągi roślinne (np. z rumianku, nagietka, miłorzębu japońskiego), fitoestrogeny, flawonoidy (np. wyciągi z zielonej herbaty, z pestek winogron), peptydy, kwas hialuronowy. Do popularnych składników kremów należą witaminy, które normalizują proces rogowacenia i pigmentacji (retinol, tokoferol), stymulują proces tworzenie kolagenu, chronią przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników (kwas askorbowy co najmniej 10%) i oparzeniami słonecznymi, wygładzają skórę, spłycają zmarszczki, działają łagodząco, nawilżająco i przeciwzapalnie. Zróżnicowanie i liczba surowców stosowanych w produktach pielęgnacyjnych jest ogromna, co pozwala urozmaicać skład i otrzymywać coraz wyższą jakość produktów kosmetycznych.

   Efektywność działania kosmeceutyku jest uwarunkowana z jednej strony zawartością aktywnego związku, a z drugiej jego odpowiednim, często wysokim stężeniem. Substancje aktywne kosmetyków, aby okazały się skuteczne muszą szybko i w stężeniach terapeutycznych dotrzeć do głębszych warstw naskórka działając regeneracyjnie, odżywczo i ochronnie. Większość substancji czynnych podawanych w postaci wolnej wykazuje niewielką przenikalność, ponieważ skóra człowieka stanowi niezwykle skuteczną barierę skonstruowaną w taki sposób, by zapobiegać przenikaniu przez nią dowolnego rodzaju substancji o jakimkolwiek stężeniu. Wykazano, że zastosowanie tzw. promotorów przenikania pozwoli na czasowe zmniejszenie barier naskórka i pozwoli na szybkie dostarczenie składników czynnych do miejsc docelowych.

   Zarówno skuteczność produktu kosmetycznego, jak i bezpieczeństwo mogą być oceniane w testach laboratoryjnych (badania aplikacyjne aparaturowe, panelowe, testy toksykologiczne, testy drażnienia). Firmy dbając o swoją markę dokładają wszelkich starań, aby ich produkt a niekiedy cała linia spełniły oczekiwania coraz bardziej świadomego i wymagającego konsumenta.

[1] Ustawa z dnia 30 marca 2001 roku o kosmetykach. Dziennik Ustaw 2001; Nr 42, poz. 473.
[2] Europejska Dyrektywa Kosmetyczne 03/15/UE z 11 marca 2003 r.