11.2013 – „Trądzik pospolity.”

listopad 2013, nr 87/65 online

 

   Trądzik pospolity dotyczy 80% osób w wieku od 11 do 30 lat. W większości przypadków trądzik występuje w łagodnej lub średnio nasilonej postaci [1]. 15%  zachorowań ma przebieg ciężki. Etiopatogeneza trądziku jest złożona. Na jego rozwój ma przede wszystkim wpływ nadmierny łojotok, nadmierne rogowacenie w ujściu mieszka włosowego, flora bakteryjna, jak również czynniki hormonalne, odczyny zapalne i predyspozycje genetyczne. W trądziku złuszczane korneocyty są silniej ze sobą połączone, prawdopodobnie z powodu niedoboru kwasu linolowego. W skutek gromadzenia w ujściu mieszka włosowego keratyny i łoju powstają mikrozaskórniki. Poprzedzają one wszystkie zmiany trądzikowe. W wyniku nadmiernego rogowacenia następuje rozciągnięcie gruczołu łojowego, wydzielina łojowa gromadząca się pod czopem rogowym jest idealnym podłożem do namnażania się bakterii z gatunku Propionibacterium acnes, które kolonizują skórę. Beztlenowce te metabolizują łój w celu wytworzenia wolnych kwasów tłuszczowych oraz innych substancji, które działają prozapalnie [1]. W zależności od nasilenia stadium trądziku pospolitego rozróżnia się zmiany niezapalne, czyli z zaskórniki otwarte i zamknięte, jak również  wykwity zapalne czyli krostki, guzy rzadziej cysty, czy nacieki zapalne. Zmiany najczęściej występują na twarzy, klatce piersiowej i plecach. Częstą pozostałością po trądziku pospolitym są blizny i przebarwienia [2].  

   Leczenie trądziku należy uzależnić od jego postaci, ciężkości oraz lokalizacji wykwitów. Większość postępowań terapeutycznych w łagodnym i średnio nasilonym trądziku koncentruje się na zapobieganiu powstania kolejnych wykwitów. W terapii zaskórników optymalne są środki keratolityczne [3]. W przypadku wykwitów zapalnych należy stosować leki przeciwzapalne oraz antybiotyki, czasami proponuje się też terapię hormonalną. Proces leczenia trądziku jest długotrwały. Poprawa wyglądu skóry następuje zwykle po 8 tygodniach kuracji. Podstawową zasadą leczenia jest oddziaływanie na czynniki patogenne występujące u danego pacjenta [4].

 

Stosowane w terapii leki mają działanie:
– przeciwłojotokowe;
– przeciwzapalne;
– przeciwbakteryjne;
– komedo i keratolityczne.

 

 

   Leczenie ogólne trądziku jest zalecane w przypadku nasilonych i ciężkich postaci trądziku grudkowo-krostkowego i skupionego. Antybiotyki podawane ogólnie działają zarówno przeciwzapalnie, jak i  przeciwbakteryjne. Najczęściej zaleca się tetracyklinę, zazwyczaj w dawce 1g/24h w dwóch podzielonych porcjach. Długoterminowym celem leczenia antybiotykami jest opanowanie rozwoju wykwitów trądzikowych do momentu, gdy wraz z wiekiem ustąpi skłonność do występowania szpecących zmian. Leczenie hormonalne stosuje się u kobiet po 20 roku życia, wykorzystując leki antyandrogenowe. Niestety trądzik może nawrócić po zakończeniu kuracji [5].

   Leczenie izotretynoiną jest skuteczne u prawie 90% chorych. Pacjentom należy uświadomić fakt, że przez pierwsze 2-3 miesiące leczenia zmiany mogą się klinicznie nasilić. Izotretynoina działa na wszystkie elementy patogenezy trądziku. Całkowita dawka podczas leczenia wynosi ok. 120mg/kg masy ciała. Pochodne witaminy A, czyli retinoidy, działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i ograniczają łojotok. Redukują liczbę zaskórników. Stosuje się formę 13-cis witaminy A – isotretioninę w postaci 0,05% żelu. Pochodne witaminy A mogą wywołać podrażnienie skóry, należy też unikać promieniowania UV [6].

   Leczenie zewnętrzne stosuje się u osób o małym lub średnim nasileniu trądziku. Popularną substancją aktywną stosowaną wówczas jest nadtlenek benzoilu. Jest to  środek przeciwbakteryjny. Podczas jego rozkładu uwolniony zostaje tlen, który hamuje rozwój bakterii beztlenowych. Jest dostępny w wielu postaciach farmaceutycznych, takich jak mydła, toniki i żele, a stężenie substancji czynnej wynosi w nich 2,5-10%. Do skutków niepożądanych terapii tym środkiem należą podrażnienie oraz łuszczenie się skóry. Lek może także odbarwiać ubrania oraz włosy, o czym należy uprzedzić pacjentów. Niewskazane jest korzystanie z solarium i kąpieli słonecznych w trakcie kuracji [4][5].

   W leczeniu zapalnej postaci trądziku wykorzystuje się również antybiotyki stosowane miejscowo. Są to kremy, żele oraz płyny do stosowania na skórę. Najczęściej stosuje się klindamycynę lub erytromycynę. Polecane są one szczególnie w trądziku grudkowo-krostkowym [3]. Miejscowe preparaty antybiotyków zazwyczaj nakłada się na zmiany dwa razy dziennie – rano i wieczorem. W leczeniu trądziku zapalnego skuteczny jest również kwas azelainowy. Posiada on właściwości przeciwbakteryjne, dodatkowo hamuje syntezę melaniny. Zmniejsza tworzenie się zaskórników poprzez regulację procesu powstawania keratyny [5].

   Alfa-hydroksykwasy (AHA) i beta-hydroksykwasy (BHA) mają zdolność rozluźniania keratynocytow i odblokowywania porów. Ponadto mają właściwości złuszczające, przeciwbakteryjne, zwężają pory, nie powodują jednocześnie przesuszenia skóry [4]. Najprostszym przedstawicielem tej grupy związków jest kwas glikolowy. Preparaty z kwasem glikolowym w stężeniu 15% stosowane są w przypadku skóry np. ze zmianami trądzikowymi, bliznami oraz przebarwieniami potrądzikowymi. Preparaty z AHA i BHA powinny być stosowane łącznie z preparatami zawierającymi filtry UV, ponieważ zmniejszenie warstwy rogowej naskórka zwiększa ryzyko zmian barwnikowych i innych uszkodzeń wywołanych promieniowaniem UV. W aptekach dostępna jest cała gama produktów z kwasami AHA i BHA: kremy, peelingi, toniki i sztyfty dla cery trądzikowej.

   Działaniem przeciwzapalnym, przeciwłojotokowym, antybakteryjnym charakteryzują się także preparaty siarki, ale niektórzy chorzy nie akceptują ich nieprzyjemnego zapachu. Organicznym związkiem zawierającym w swoim składzie dużą ilość siarki jest tioksolon (19,1%). Dostępna jest także cała gama mydeł i kremów siarkowych. Przy długotrwałym stosowaniu preparaty z siarką mogą przesuszać skórę. Wówczas niezawodne są kremy z witaminą F. Przyspiesza ona ziarninowanie i regenerację skóry, jest niezbędna do  jej prawidłowego funkcjonowania. Witamina F odbudowuje płaszcz lipidowy naskórka i normalizuje jego właściwości ochronne. Zapobiega utracie wody. Z tego też powodu zaleca się stosowanie maści pielęgnacyjnych z witaminą F podczas przebiegu trądziku [7].

   Wiele roślin jest bardzo pomocnych przy leczeniu trądziku. Tradycyjnie w łagodnych zmianach skórnych towarzyszących trądzikowi stosuje się ziele fiołka trójbarwnego w postaci herbatki bądź tabletek wzbogaconych cynkiem. Ze skutecznych właściwości antyseptycznych najbardziej znany jest olejek z drzewa herbacianego. Hamuje on rozwój bakterii beztlenowych i obniża aktywność gruczołów łojowych. Wpływa też na szybsze gojenie się ran i redukcję blizn. Także olejek różany, który jest antyseptykiem i jednocześnie ma właściwości relaksacyjne, stosowany jest przy cerze trądzikowej. Szałwia bogata jest w garbniki, witaminy z grupy B, PP oraz witaminę C i ma działanie ściągające, przeciwzapalne i odkażające. Redukuje proces zapalny. Również nasienie lnu można wykorzystać do walki z trądzikiem dzięki właściwościom zmiękczającym i przeciwzapalnym. Zioła zawarte w mydłach, tonikach i kremach przeznaczonych do codziennej pielęgnacji skóry skłonnej do przetłuszczania się i trądzikowej zalecane są jako uzupełnienie terapii stanów zapalnych. Preparaty ziołowe dzięki zawartym w nim naturalnym składnikom pozytywnie wpływają na stan skóry. Przede wszystkim odpowiadają za jej pielęgnację i łagodzenie powstałych podrażnień. Ponadto zwalczają grzyby oraz bakterie, które są przyczyną powstawania zmian związanych z trądzikiem pospolitym. Dodatkowo nie powodują zbytniego przesuszenia skóry [8][9].

 

 

 

 

 

•    20cz. maceratu z nasion lnu zwyczajnego (Lini Semen)
•    20cz. naparu z szałwii lekarskiej (Salvia Tincituria)
•    20cz. 40% roztworu etanolu
•    50cz. wody oczarowej (Hamamelis Virginiana)
•    5cz. gliceryny (Glicerolum)
•    5cz. octu winnego
•    30cz. wody  mineralnej
Składniki wymieszać, stosować dwa razy dziennie.

 

 

•    1cz. rozdrobnionego ziela skrzypu polnego (Equisetum Herba)
•    1cz. rozdrobnionych koszyczków nagietka lekarskiego (Calendulae Anthodium)
•    1cz. rozdrobnionych liści szałwii lekarskiej (Salviae Flos)
•    2cz. rozdrobnionych otrębów zbożowych
•    woda
Suche składniki wymieszać, dodać niewielką ilość wody tak, aby powstała gęsta konsystencja. Delikatnie masować twarz okrężnymi ruchami, omijając okolice oczu. Po skończonym zabiegu twarz zmyć wodą.

 

 

 

•    1cz. rozdrobnionego ziela skrzypu polnego (Equisetum Herba)
•    1cz. rozdrobnionych płatków dzikiej róży (Rosae Flos)
•    1cz. rozdrobnionego ziela mniszka lekarskiego (Taraxacum Herba)
•    1cz. glinki zielonej
•    1cz. glinki białej
•    woda
Sypkie składniki wymieszać, dodać gorącej wody, tak aby powstała gęsta papka. Ciepłą maseczkę nakładamy na twarz na 10-15 minut, omijając okolice oczu [10].

 

   Bardzo ważne jest również unikanie przez chorych czynników sprzyjających powstawaniu wykwitów trądzikowych:

• Należy ograniczać kontakt ze słońcem, gdyż tylko pozornie i krótkotrwale poprawia ono stan skóry trądzikowej. Opalanie sprzyja powstawaniu przebarwień, a w późniejszym terminie nasila zamiany trądzikowe.
• Filtry przeciwsłoneczne oraz preparaty zmiękczające skórę nakładane na twarz i skórę tułowia nie powinny nasilać powstawania zaskórników.
• Jeżeli dla zapewnienia dobrego samopoczucia pacjenta niezbędny jest makijaż, należy stosować kosmetyki wykonane na bazie wody.
• Pacjenci powinni unikać dotykania twarzy dłońmi, noszenia szalików i golfów, które mogą podrażniać skórę twarzy.
• Należy pamiętać, że zbyt częste mycie, szczególnie preparatami antybakteryjnymi, może dodatkowo wysuszać skórę i spowodować wzmożoną produkcję sebum.  
• Należy zrezygnować z kremów matujących, gdyż ich większość dodatkowo może wysuszać skórę, zamykać pory i ujścia gruczołów łojowych.
• Niewskazane jest samodzielne wyciskanie wszelkiego rodzaju zmian skórnych. Przyczynia się to bezpośrednio do roznoszenia stanów zapalnych, a dodatkowo może grozić powstaniem blizny.
• W przypadku mężczyzn konieczna jest rezygnacja ze standardowych maszynek do golenia, gdyż powodują one podrażnienie i często nadkażenie zmian trądzikowych. Lepszym rozwiązaniem są maszynki elektryczne.

[1] B. Bergler-Czop, L. Brzezińska-Wcisło, Nawroty zmian chorobowych u pacjentów z rozpozaniem trądziku, leczonych izotretioniną i innymi metodami, Wiadomości Lekarskie 2006, LIX,3-4
[2] A. Goliszewska i in., Kosmetologia pielęgnacyjna, Warszawa 2011
[3] G. Rasser, Dermatologia, Urban&Partner, Wrocław 1994
[4] pod red. Leslie Baumann, Dermatologia estetyczna, PZWL 2013
[5] Marie-Claude Martini, Kosmetologia i farmakologia skóry, PZWL 2009
[6] GA Cakir;  FG Erdogan;  A Gurler, Isotretinoin treatment in nodulocystic acne with and without polycystic ovary syndrome: efficacy and determinants of relapse, International Journal Of Dermatology 2013 Mar; Vol. 52 (3)
[7] W. Malinka, Zarys chemii kosmetycznej,VOLUMED, Wrocław 1999
[8] M. Molski, Nowoczesne składniki kosmetyków, Kosmoprof, Poznań 2013
[9] pod red. I. Matławskiej, Farmakognozja, UM  Poznań 2006
[10] K. Wołosik i in., Fitokosmetologia, MedPharm, Wrocław 2012