10.2012 – „Kwas acetylosalicylowy – więcej niż środek przeciwbólowy?”

październik 2012, nr 74/52 online

 

   Czy nie brzmi to zbyt niewiarygodnie, że lek powszechnie stosowany jako środek przeciw bólowi głowy i gorączce może zapobiegać zawałowi serca? Potocznie nazywany „aspiryną” już od wielu lat jest receptą na bóle przeziębieniowe mięśni i stawów, oraz bóle kości i więzadeł na tle reumatycznym.

   Czy kwas acetylosalicylowy rzeczywiście może uchronić nas przed udarem mózgu? Dlaczego się tak dzieje? Na to pytanie odpowiedział brytyjski farmakolog definiując istotę działania kwasu acetylosalicylowego w organizmie chorego. Działanie to polega na hamowaniu syntezy określonych prostaglandyn, przez co nie dochodzi do powstawania zjawiska bólu i rozwoju stanów zapalnych. Środek ten wykazuje zróżnicowane działanie w zależności od zastosowanej dawki. W dużych dawkach kwas acetylosalicylowy (ASA) wywiera działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorączkowe, natomiast mniejsze dawki leku tj. poniżej 300 mg/dobę wystarczają, by zahamować agregację płytek, co ma znaczenie w procesie tworzenia zakrzepów. Działanie farmakologiczne w tym przypadku polega na hamowaniu syntezy prostacyklin i tromboksanu A2. Ten drugi składnik jest czynnikiem silnie zlepiającym płytki krwi i kurczącym tętnice. Salicylany powstałe z hydrolizy aspiryny hamują także transkrypcję genu COX-2 w płytkach krwi, dodatkowo wspomagając działanie przeciwzakrzepowe.

 

   Ta bardzo ważna klinicznie właściwość aspiryny – działanie antyagregacyjne – sprawia, że ma ona powszechne zastosowanie w zapobieganiu zakrzepom w naczyniach tętniczych, dzięki czemu jest szeroko stosowana w kardiologii.

   ASA ze względu na budowę zalicza się do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i jest on pierwszym lekiem uzyskanym w sposób syntetyczny, ale na wzór substancji wyizolowanej z surowców występujących w przyrodzie. Jego syntezę uważa się za początek nowoczesnego przemysłu farmaceutycznego.

 

   „Wystarczyłaby codziennie szczypta aspiryny, aby ponad 100 000 osób powyżej 70 roku życia uchronić przed śmiercią”. Tak twierdzi profesor Richard Peto, potwierdzając swoimi badaniami skuteczność kwasu acetylosalicylowego w profilaktyce chorób serca o podłożu naczyniowym.

   Codzienna dawka od 75 do 325 miligramów polecana jest w grupie wysokiego ryzyka u chorych:

 

♥ z podejrzeniem zawału mięśnia sercowego;
♥ z niestabilną dusznicą bolesną;
♥ po zawale serca lub udarze mózgu;
♥ po wszczepieniu bypassów lub angioplastyce tętnic wieńcowych;
♥ dializowanych z tętniczo-żylnymi przeciekami;
♥ z niedrożnością tętnic kończyn;
♥ z głęboką zakrzepicą lub z innymi chorobami naczyń w których problem dotyczy upośledzenia ich funkcji.

 

   Kwas acetylosalicylowy korzystnie działa też:

 

♥ w zapobieganiu chorobie wieńcowej (najmniejsza dawka profilaktyczna to 75 mg, a najczęściej zalecana – 75-150 mg/dobę);
♥ w migotaniu przedsionków,
♥ w zapobieganiu zakrzepom po wszczepieniu sztucznej zastawki serca;
♥ w niewydolności łożyska lub stanach przedrzucawkowych u kobiet ciężarnych;
♥ w zapobieganiu epizodom niedokrwiennym.

 

   Chorym z rozpoznanym zawałem lub przy jego prawdopodobieństwie, należy jak najszybciej podać aspirynę w postaci tabletek niepowlekanych, tabletek do żucia lub w formie dożylnej. Wbrew powszechnie panującej opinii o korzystnym działaniu aspiryny na serce nie udowodniono skuteczności ASA w tzw. prewencji pierwotnej, czyli u osób, które nie mają choroby wieńcowej.

   Zawsze należy pamiętać, że decyzję o rozpoczęciu profilaktyki lub leczenia kwasem acetylosalicylowym należy podjąć po konsultacji z lekarzem. W przypadku równorzędnego stosowania innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, (np. ibuprofenu czy ketoprofenu), należy pamiętać, aby aspirynę zażyć na minimum 30 minut przed przyjęciem tych leków.

 

   W ostatnim czasie naukowcy z University of Oxford, na podstawie ponad 20-letnich badań opublikowali, że długoterminowe (bo co najmniej 5-letnie) przyjmowanie wysokich dawek (powyżej 500 mg dziennie) kwasu acetylosalicylowego skutecznie redukuje ryzyko zachorowania na raka jelita grubego (o ok. 25%). Najlepsze efekty chemoprewencji kwasem acetylosalicylowym dotyczyły raków proksymalnego odcinka jelita grubego (zmniejszały bowiem ryzyko zachorowania aż o ok 70%).

   Peter Rothwell wraz ze swoim zespołem badawczym przeanalizował dane zebrane w trakcie kilku projektów naukowych na podstawie których donosi, że aspiryna wydaje się najskuteczniejsza w przypadku guzów przewodu pokarmowego. "Dzięki niej ryzyko raka przełyku spada o 60%, a raka jelita grubego o 40%. Prawdopodobieństwo zgonu z powodu raka płuc i raka prostaty malało u zażywających aspirynę odpowiednio o 30 i 10%." – opisują autorzy pracy poświęconej aspirynie.

   Ze względu jednak na potencjalne zagrożenia (chodzi o zwiększone ryzyko udaru krwotocznego czy krwawień z błony śluzowej przewodu pokarmowego) naukowcy podkreślają, że jest jeszcze za wcześnie, by zacząć zalecać zupełnie zdrowym ludziom zażywanie aspiryny jako środka profilaktycznego przeciw nowotworom. Spór wśród badaczy na ten temat trwa i nie wszyscy podzielają optymizm Rothwella tym bardziej, że najnowsze badania przeprowadzone na wyjątkowo dużej grupie ponad 100 tys. osób wykazały, że kwas acetylosalicylowy zażywany w tej samej eksperymentalnej dawce zmniejsza ryzyko zgonu na raka jedynie o 16%.

   Co do jednego wszyscy naukowcy są zgodni – decyzja o zażywaniu aspiryny powinna być podejmowana indywidualnie, z wzięciem pod uwagę korzyści, ale i z uwzględnieniem ewentualnego ryzyka jakie niesie za sobą uboczne działanie kwasu acetylosalicylowego. Decyzji tej nie można podejmować samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem.

   Kiedy chcemy złagodzić dokuczliwe swędzenie – świąd po ugryzieniu owada lub bąble powstałe na skutek oparzeniu pokrzywą możemy złagodzić wcierając w „cierpiące” miejsce balsam do rąk zmieszany z rozkruszonymi tabletkami kwasu acetylosalicylowego. Dr Vail Reese z Dermatology Medical Group w San Francisco twierdzi, że pomaga…

   Ratuje przed oparzeniem słonecznym – według wyżej cytowanego dr Reesea, jeżeli w ciągu godziny lub dwóch po zejściu ze słońca przyjmie się dwie tabletki po 325 mg aspiryny, skóra będzie mniej spieczona i odporniejsza na powstanie pęcherzy, lek bowiem hamuje proces, który uczestniczy w powstawaniu oparzeń słonecznych.

   Skraca czas ataku opryszczki – węgierscy uczeni z Uniwersytetu Medycznego Semmelweis w swych badaniach wykazali, iż mimo że aspiryna nie jest lekiem przeciwwirusowym, to codzienne zażywanie jej w dawce 125 mg skraca czas ataku opryszczki prawie o połowę. Przeciwzapalne działanie ASA łagodzi stan zapalny spowodowany atakiem wirusa, a tym samym przyspiesza gojenie uciążliwych wyprysków.

   Chroni mózg przed chorobą Alzheimera – lekarze z Erasmus Medical Center w Holandii odkryli, że ludzie, którzy przez kilka lat regularnie przyjmowali aspirynę, są aż o 80% mniej narażeni na chorobę Alzheimera. Przyczyny tej choroby są wciąż nieznane, ale według jednej z hipotez przyczyną Alzheimera są stany zapalne w mózgu. Zatem leki przeciwzapalne, takie jak aspiryna, zmniejszając je, mogą teoretycznie chronic tym samym mózg przed rozwojem choroby.

 

 

   Jak każdy lek, także kwas acetylosalicylowy może powodować pewne skutki uboczne i dlatego jego działania niepożądane ograniczają w pewnym stopniu możliwość stosowania go.

   Przeciwagregacyjne właściwości kwasu acetylosalicylowego niosą ze sobą ryzyko krwotoków ze względu na wydłużenie czasu krwawienia. Dlatego nie powinny go zażywać:

 

•    osoby mające problemy z krzepliwością krwi na przykład z tak zwaną skazą krwotoczną (hemofilią lub chorobą von Hillebranda);
•    chorzy dializowani – w trakcie dializ podawana heparyna w połączeniu z ASA niebezpiecznie przedłuża czas krwawienia;
•    kobiety w czasie menstruacji;
•    pacjenci po przebytych operacjach lub przygotowujący się do nich;
•    osoby z polipami nosa.

 

   Czynna choroba wrzodowa stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania preparatów ASA. Kwas acetylosalicylowy działając bezpośrednio na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy może powodować nie tylko bóle brzucha i nudności, ale również może prowadzić do krwawień z zaognionych wrzodów.

 

   W przypadku osób uczulonych na salicylany i ich pochodne, zażywanie ASA może wywołać:

•    astmę oskrzelową w tzw. postaci aspirynowej;
•    przewlekły proces zapalny śluzówki nosa (aspirynowy NN).

   W postępowaniu terapeutycznym tych stanów stosuje się leki antyleukotrienowe (inhibitory 5-LO i specyficzne blokery receptorów leukotrienowych). W „odczulaniu” na aspirynę podaje się wzrastające dawki aspiryny (przez 5-7 dni), aż do osiągnięcia dawki 400-650 mg. Następnie podaje się od 100 do 300 mg dziennie. Przy odpowiednim rozplanowaniu czasowym dawek możliwe jest utrzymanie tolerancji na lek przez wiele lat. Można również pacjenta odczulać stosując wziewnie acetylosalicylan lizyny.

   Jedno z badań klinicznych wykazało, że pochodne salicylanów, działające na bazie mechanizmu hamowania syntezy prostaglandyn, obniżają również zawartość prostaglandyn w nasieniu, macicy i jajnikach, co powoduje osłabienie płodności u osób często zażywających leki z tej grupy.

   Amerykańscy badacze przestrzegają przed nadużywaniem kwasu acetylosalicylowego przy objawach grypy. Salicylany mogą bowiem przyczyniać się do zwiększonej syntezy śluzu w płucach, co z kolei może spowodować trudności w jego usuwaniu, a w konsekwencji doprowadzić do zaostrzenia przebiegu infekcji wirusowej. Dalej może to skutkować nadkażeniem bakteryjnym. Niektórzy naukowcy twierdzą, że u dzieci nawet niewielkie dawki aspiryny w zetknięciu z wirusami grypy mogą wywołać groźny dla życia tzw. zespół Reye'a, chorobę, która powoduje niekorzystne zmiany w wielu narządach, głównie mózgu i wątrobie. Dlatego ASA zaleca się po 12-stym roku życia.

   Przeciwwskazane jest również przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego przez kobiety ciężarne, gdyż wykazano związek między zażywaniem tego leku przez przyszłe matki, a występowaniem rozszczepu podniebienia, wad serca i mniejszej masy ciała u noworodków.

 

   Lista preparatów zawierających kwas acetylosalicylowy jest długa, zarówno w dawkach wyższych (leki stosowane jako preparaty przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne), jak też w mniejszych dawkach zapobiegających agregacji płytek (leki stosowane jako prewencja zakrzepów). W aptece dostępnych jest również wiele preparatów złożonych, gdzie kwas acetylosalicylowy najczęściej występuje w połączeniu z witaminą C , kodeiną, paracetamolem, czy etenzamidem. Spotkamy się też z preparatami łączącymi w swoim składzie właściwości kwasu acetylosalicylowego oraz glicyny, kofeiny, magnezu, węglanu wapnia, pseudoefedryny. Przyjmuje się, że najlepszą formą podawania ASA są tabletki dojelitowe, posiadające specjalną otoczkę odporną na kwasy znajdujące się w żołądku. Wówczas lek uwalniany jest dopiero w jelicie cienkim.

 

•    w celu zmniejszenia niepożądanego działania ze strony przewodu pokarmowego kwas acetylosalicylowy powinno się przyjmować w trakcie posiłku i popijać pełną szklanką wody oraz/lub przyjmować preparaty chroniące żołądek;
•    w razie pojawienia się czarnych, smolistych stolców (pod wpływem kwasu solnego w żołądku czerwona krew zmienia barwę), albo wymiotów treścią przypominających fusy z kawy należy koniecznie zwrócić się o poradę do lekarza;
•    dłuższe trzymanie tabletki aspiryny w ustach może prowadzić do nadżerek w jamie ustnej;
•    nie należy zapominać, że działanie ASA jako blokera agregacji trombocytów wzmacnia jednoczesne zażywanie innych antykoagulantów;
•    aspiryna może hamować działanie leków moczopędnych;
•    z uwagi na możliwość krwawienia z przewodu pokarmowego podczas leczenia nie należy pić alkoholu;
•    dla osób z problemami żołądkowymi zalecane są tabletki rozpuszczające się dopiero w zasadowym środowisku dwunastnicy lub jelita cienkiego.

1. Bousquet J., Cauwenberge P., Khaltae N. Et. Al: Allergic NN and its Impact on Asthma. J. Allergy Clin. Immunol., 2001; 108 (supl.)
2. Niżankowska E., Bestyńska – Krypel A., Bochenek G., Szczeklik A.: – Astma aspirynowa – zapobieganie i leczenie; Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(3), 147-154
3. K. Schror, Acetylsalicylic acid, Wiley-VCH 2009.
4. http://www.mp.pl
5. http://www.telegraph.co.uk/health/healthnews/9467372/Daily-aspirin-dose-cuts-cancer-risk.html
6. Semik A., Barczyk A., Pierzchała W.: Próby prowokacyjne w diagnostyce nadwrażliwości
na kwas acetylosalicylowy, Wiadomości lekarskie 2005, LVIII, 9–10