Vademecum farmaceuty szpitalnego. Rękawice medyczne

sierpień 2013, nr 84/62 online

 

   Rękawice medyczne są szeroko wykorzystywanym, podstawowym środkiem ochrony indywidualnej przeciwko zakażeniom w placówkach służby zdrowia. Rękawice diagnostyczne używane są bardzo szeroko również w przemyśle spożywczym i w całym segmencie usług urodowych (studia tatuażu, fryzjerstwo, kosmetyka).

   Właściwości rękawic medycznych są kluczowe przede wszystkim dla pracowników służby zdrowia. Należy pamiętać, że każdy – zarówno pacjent, jak i członek personelu medycznego – może być potencjalnym źródłem zakażenia. Prawidłowo dobrane i odpowiednio użytkowane rękawice chronią zarówno pracowników, jak i pacjenta. Właściwościami rękawic zainteresowani powinni być także farmaceuci pracujący w recepturze i w pracowniach leku cytostatycznego. W tych sytuacjach rękawice stanowią ochronę nie tylko skóry operatora, ale również zabezpieczają lek przed zanieczyszczeniem. Problem zachowania najwyższej jakości preparatu dotyczy także pracowników laboratoriów diagnostycznych. Rękawice stosowane przy produkcji i przetwórstwie żywności powinny spełniać normy dopuszczające je do kontaktu z żywnością. Ten sam wymóg powinny spełniać rękawice używane w szpitalnej kuchni, warto również o tym pamiętać wybierając rękawice na własny użytek.

   Rękawice medyczne mogą być jałowe lub niejałowe. Rękawice niejałowe pakowane są najczęściej w opakowania kartonowe po 100, 150, a nawet 200 sztuk z możliwością wyciągania pojedynczych rękawic przez perforację na wierzchu pudełka. Rękawice diagnostyczne (stosowane przede wszystkim podczas badań lekarskich i czynności opiekuńczo-leczniczych przy pacjencie, w tym w trakcie podawania leków) produkowane są głównie w opisanych powyżej fasunkach i mogą być wykonane z różnych materiałów – lateksu, winylu lub nitrylu. Rękawice chirurgiczne są natomiast używane podczas zabiegów chirurgicznych, są jałowe i pakowane są po dwie lub maksymalnie kilka sztuk w opakowania zapewniające utrzymanie sterylności podczas przechowywania i wyjmowania.
 

   Rękawice lateksowe są najpopularniejszym obecnie rodzajem rękawic. Cechują się bardzo dobrą elastycznością, stąd uważa się, że zapewniają największy komfort użytkowania (są miękkie, dopasowują się do ręki, dają wysoką „wrażliwość dotykową”). Na ogół mają kolor cielisty. Rękawice winylowe najczęściej są przeźroczyste, w porównaniu do rękawic lateksowych są mniej rozciągliwe i luźniej dopasowane. „Nitryle” mają pośrednie właściwości oblekające (choć coraz częściej dorównują pod tym względem rękawicom lateksowym), za to mają lepszą charakterystykę, jeżeli chodzi o odporność na przekłucie i przepuszczalność. Popularne są rękawice nitrylowe w kolorze niebieskim, ale występują także w innych kolorach (fioletowy, biały).

 

   Wprowadzane są aktualnie na rynek rękawice medyczne z alternatywnych surowców takich jak neopren, poliizopren i mieszanki polimerów syntetycznych.

 

 

Rękawice (od lewej): winylowe, lateksowe i nitrylowe.

   Powierzchnia rękawic może być gładka, lekko teksturowana lub z mikrotekturyzacją, a także z teksturą na powierzchni chwytnej. Teksturowanie powierzchni rękawic ułatwia obsługę wilgotnych i mokrych obiektów. Mankiet może być wykończony brzegiem prostym lub rolowanym. Kształt rękawic może być uniwersalny (rękawica pasuje na lewą i prawą dłoń) lub anatomiczny (zróżnicowany na lewą i prawą dłoń). Rękawice mogą być od środka pokryte środkiem pudrującym lub specjalną warstwą poliuretanową.

   Od rękawic chirurgicznych oczekuje się bardzo wysokiej gwarancji bezpieczeństwa pracy ze względu na bezpośredni kontakt z krwią i ryzyko zakażenia wirusami HIV oraz wirusowego zakażenia wątroby. Często zaleca się tzw. double gloving, czyli zakładanie dwóch par rękawic. Przy zakładaniu podwójnych rękawic najlepiej wykorzystać rękawice bezpudrowe oraz kolorowe rękawice wewnętrzne w celu szybszego wykrycia perforacji. W niektórych przypadkach wskazane jest zakładanie rękawic pogrubionych. Rękawice tzw. real double to rękawice pogrubione tylko w częściach chwytnych. Rękawice mogą być także wyposażone w warstwę środka odkażającego, która w razie zranienia ma od razu dezynfekować skaleczenie. Rękawice mogą być także powlekane środkami gojąco-pielęgnującymi. Można powiedzieć, że producenci starają się sprostać oczekiwaniom rynku i przygotowują rodzaje rękawic dostosowane do różnych procedur medycznych (rękawice wyjątkowo cienkie do mikrooperacji, rękawice o przedłużonym mankiecie do procedur ginekologiczno-położniczych, rękawice pogrubione do zabiegów ortopedycznych.

 

   Rękawice lateksowe produkowane są obecnie  przede wszystkim w Azij południowo-wschodniej. Ich cena zależy przede wszystkim od cen surowca, ale również od kursu walut i cen paliwa. Rękawice nitrylowe są produktem relatywnie najdroższym, ale ich coraz lepsze właściwości użytkowe powodują wzmożony popyt, a to z kolei przyczynia się do obniżenia ich ceny. Rękawice pudrowane są na ogół tańsze od bezpudrowych.

 

   Jak już wspomniano najpopularniejsze są obecnie rękawice lateksowe. Lateks naturalny jest koloidalnym roztworem kauczuku otrzymywanym z drzewa Hevea brasiliensis lub innych roślin kauczukodajnych. Początkowo wytwarzano z niego przede wszystkim gumę, a kiedy produkty z niej rozpowszechniły się – plantacje kauczukowca zaczęto zakładać w Indonezji i Malezji. Naturalny lateks jest mlekopodobną emulsją zawierającą węglowodany, lipidy, fosfolipidy, cis-1,4-poliisopreny oraz białka. Najczęściej uczulają właśnie białka, których nie udało się wypłukać w trakcie procesu produkcyjnego.

   Reakcja alergiczna (IV typu) może wystąpić w okresie 12-36 godzin (niektórzy podają 6-48 godzin) od kontaktu z rękawicą i przybrać postać kontaktowego zapalenia skóry dłoni. Objawy (rumień, swędzenie, wysypka) mogą się utrzymywać nawet do miesiąca. Rzadsze są reakcje natychmiastowe. Warto zwrócić uwagę, iż nie każda zmiana chorobowa na dłoniach po ekspozycji na lateks musi być bezwzględnie kojarzona są z faktem użycia rękawic. Szorowanie rąk i użycie środków myjąco-dezynfekujących przed założeniem rękawic, to zabiegi, które niszczą płaszcz lipidowy i fizjologiczną florę skóry, co może skutkować tak zwanym kontaktowym zapaleniem skóry z podrażnienia. Stosowanie rękawic nie zwalnia z mycia i dezynfekcji rąk.

   Należy pamiętać, że rękawice używane bez żadnych problemów przez lekarzy czy pielęgniarki mogą wywoływać u pacjentów uczulonych na lateks różne zmiany na skórze i błonach śluzowych po zabiegach wykonywanych w rękawicach lateksowych. Na przykład znane są przypadki pokrzywki i lekkiego wstrząsu anafilaktyczny po zabiegu zszywania krocza oraz jednostronnego wysięku z nosa i obrzęku policzka po zabiegach stomatologicznych wiązane z faktem dokonywania tych procedur w rękawicach z lateksu. Bardzo wrażliwa jest otrzewna, a u osoby uczulonej na lateks w czasie operacji może wystąpić nawet wstrząs anafilaktyczny. Warto nadmienić, że problem uczulenia na lateks dotyczy także pacjentów, którzy mają częsty kontakt z innymi wyrobami lateksowymi takimi jak cewniki, dreny czy rurki respiratoryjne. Lateks zawiera również odzież elastyczna z lycry (w tym niektóre bandaże elastyczne), odzież nieprzemakalna, baloniki, a także prezerwatywy.

   Uczulać mogą również substancje chemiczne dodawane do lateksu (akceleratory, stabilizatory, przeciwutleniacze), a także barwniki. Chemicznie najczęstszymi alergenami są benzotiazole, tiuramy (dwusiarczek tetrametylenotiuramu), ditiokarbaminiany, pochodne tiomocznika, fenole.

   Często alergię krzyżową z lateksem wykazują pokarmy takie jak banany, jadalne kasztany i awokado (najczęstszą manifestacją jest obrzęk warg po ich spożyciu).

   Rękawice nitrylowe i winylowe nie wywołują alergii u osób uczulonych na lateks.

 

   Dla komfortu użytkowania rękawic kluczowy jest prawidłowy dobór rozmiaru. Niewłaściwie dobrany rozmiar rękawic powoduje obniżoną sprawność manualną, co może być przyczyną błędów, wydłuża i utrudnia pracę. Ponadto ręce pocą się, łatwiej również o urazy, co zwiększa się ryzyko zakażenia. Naturalne jest natomiast odczucie rozluźnienia rękawicy po pewnym czasie jej używania. Dzieje się tak na skutek reakcji wody z potu z lateksem. Rękawicę, która się zluzowała należy wymienić na nową. Szczególnie istotna jest śródoperacyjna wymiana rękawic, gdyż wskutek pocenia się rąk wewnątrz, rękawice nie tylko stają się mniej komfortowe dla operatora, ale przede wszystkim stają się rezerwuarem drobnoustrojów, które w razie uszkodzenia rękawicy mogą przedostać się do rany.

 

   Rękawica powinna mieć około 6-cio centymetrowy mankiet (powinna być o mniej więcej 60 mm dłuższa niż długość dłoni).

 

   Puder jest stosowany na liniach produkcyjnych, aby łatwiej zdjąć gotową rękawicę z formy na której powstała. Puder ułatwia pracę wytwórcy, ale użytkownikowi nie przynosi dodatkowych korzyści. Niektórzy wprawdzie uważają, że rękawica pudrowana jest łatwiejsza do założenia, ale nowoczesne produkty są powleczone od środka substancją, która sprawia, że nawet bez pudru są one łatwe do włożenia. Rękawice bezpudrowe są coraz częściej wskazywane jako bezpieczniejsze z kilku przyczyn. Przede wszystkim środek pudrujący łącząc się z cząsteczkami białka lateksu, sprawia, że objawy alergii na lateks mogą być bardziej nasilone, ponadto białka lateksu łatwiej uczulają na odległość.

   Rękawice bezpudrowe są zdecydowanie wskazane na blokach operacyjnych. W czasie zakładania rękawic środek pudrujący może się bowiem unosić w powietrzu i wnikać do śluzówek. Zanieczyszcza także pole operacyjne (w tym aparaturę). Puder pochodzący z rękawic zwiększa ryzyko odczynów alergiczny i zakażeń pooperacyjnych. Cząstki środka pudrującego wnikając do rany spowalnia jej gojenie się, może być przyczyną zapaleń, zakażeń i uszkodzenia narządów. Środek pudrujący dodatkowo powoduje podrażnienia mechaniczne oraz wysusza dłonie. Do przygotowywania leków cytostatycznych zaleca się używać rękawice bezpudrowe jałowe.

   Środkiem pudrującym jest najczęściej skrobia (mączka) kukurydziana.

 

   Jakość rękawic można w różnoraki sposób badać. Sprawdzeniu podlegać mogą takie parametry jak szczelność i brak dziur (test wodny AQL), rozciągliwość, odporność na przekłucia i rozdarcia. Podstawowe wymagania dla rękawic medycznych zawarte są w standardzie EN 455. Rękawice powinny posiadać oznaczenie CE. Przepuszczalność rękawic dla mikroorganizmów można badać tak zwanymi viral testami. W przypadku przygotowywania procedury przetargowej na zakup większej ilości konkretnych rękawic warto poprosić o dokumentację potwierdzającą normy, jakie spełnia produkt oraz o jego próbki. Warto zwrócić także uwagę na termin ważności rękawic – występować mogą duże rozbieżności (od dwóch do pięciu lat).

   Jakość i żywotność rękawic będzie zależeć od prawidłowych warunków przechowywania. Należy przetrzymywać je w odległości minimum 1 metra od źródeł ciepła (kaloryfery, promieniowanie słoneczne). Optymalna temperatura powinna zawierać się pomiędzy 5-30 stopni Celsjusza.