08.2011 – „Zasady pomiaru ciśnienia.”

sierpień 2011, nr 60/38 online

 

ZASADY PRAWIDŁOWEGO

 

POMIARU CIŚNIENIA TĘTNICZEGO

 

    Ciśnienie tętnicze krwi to jeden z podstawowych parametrów oceny stanu pacjenta. W sytuacjach nagłych jego pomiar nie zajmuje wiele czasu, a dostarcza cennych informacji diagnostycznych. U wielu pacjentów pomiar ciśnienia tętniczego musi być wykonywany regularnie, aby w móc zapobiec wystąpieniu groźnych dla życia powikłań.

 

   Ciśnienie tętnicze jest to ciśnienie wywierane przez krew na ściany tętnic. Jego pomiar polega na określeniu wartości ciśnienia skurczowego (generowanego w trakcie skurczu serca) oraz ciśnienia rozkurczowego (generowanego w trakcie rozkurczu serca).

   Często wyniki pomiaru ciśnienia zapisuje się używając skrótów BP lub RR. BP jest skrótem od blood pressure, natomiast RR to skrót od imienia i nazwiska – Riva Rocci – twórcy sfingomanometru, czyli aparatu do pomiaru ciśnienia. Natomiast osłuchową metodę pomiaru ciśnienia tętniczego w tętnicy ramiennej u człowieka za pomocą sfingomanometru wynalazł rosyjski lekarz Michał Korotkow (stąd pomiar taki nosi nazwę metody Korotkowa). Wynik pomiaru najczęściej zapisuje się dodając do skrótu literowego wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, np. RR 120/80.

 

   Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego są zależne od kilku czynników. Można je podzielić na długoterminowe, średnioterminowe oraz krótkoterminowe. Długoterminowe dotyczą przede wszystkim wieku chorego oraz chorób przewlekłych. Średnioterminowe dotyczą pory dnia, aktywności chorego, spożytych posiłków, wykonywanej pracy itp. Krótkoterminowe są zależne od fazy pracy serca w ramach jednego cyklu.  Optymalne ciśnienie tętnicze krwi wynosi 120/80 mmHg. O nadciśnieniu możemy mówić, gdy wartość ciśnienia skurczowego przekroczy 140 mmHg, natomiast ciśnienia rozkurczowego 90 mmHg. Klasyfikację nadciśnienia przedstawia tabela 1.

 

   Warto podkreślić, że nadciśnienie jako jednostkę chorobową można stwierdzić po wykonaniu przynajmniej 3 pomiarów ciśnienia tętniczego krwi podczas kolejnych wizyt u lekarza rodzinnego. Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi u dzieci są nieco inne. W grupie wiekowej 1-10 lat prawidłowe wartości ciśnienia skurczowego określamy ze wzoru 90 mmHg + (wiek dziecka w latach x 2) mmHg, natomiast ciśnienia rozkurczowego 70 mmHg + (wiek dziecka w latach x 2) mmHg.

 

   Obecnie na rynku jest dostępnych szereg aparatów do pomiaru ciśnienia tętniczego. Różnice pomiędzy nimi dotyczą nie tylko ceny, ale przede wszystkim budowy oraz zakresu umiejętności potrzebnych do wykonania pomiaru. Ciśnieniomierze można podzielić na dwie grupy: aparaty które do wykonania pomiaru wymagają posługiwania się stetoskopem oraz aparaty wykonujące pomiar samodzielnie. Do pierwszej grupy zaliczamy aparaty rtęciowe i aparaty zegarowe. Aparaty elektroniczne należą z kolei do drugiej grupy produktów, a ze względu na łatwość wykonania pomiaru są najczęściej kupowane przez osoby bez wykształcenia medycznego do domowego użytku. Osobną grupę stanowią tzw. monitory. Są to profesjonalne aparaty do pomiaru nie tylko ciśnienia tętniczego krwi, ale także tętna, saturacji itp.

 

   Który aparat wybrać? Najprostszą i najszybszą metodę pomiaru oferują ciśnieniomierze elektroniczne. Do wykonania pomiaru nie jest potrzebna wiedza medyczna, wystarczy przeczytać instrukcję obsługi. Kolejna zaleta, to możliwość wykonania pomiaru samemu sobie. Jeżeli natomiast potrafimy za pomocą osłuchiwania określić wartości ciśnienia, aparat rtęciowy lub zegarowy będzie lepszym rozwiązaniem, gdyż mamy pełną kontrolę nad całością pomiaru. Te aparaty są cały czas w powszechnym użyciu w wielu placówkach opieki zdrowotnej.
 
   Aby wynik pomiaru ciśnienia tętniczego był miarodajny, koniecznym jest spełnienie kilku warunków, dotyczących techniki jego wykonania:

1.    Aparat do pomiaru musi być sprawny technicznie.
2.    Mankiet ciśnieniomierza powinien być dobrany do wieku pacjenta:

dzieci do 2 lat – 6 cm szerokości,
dzieci do 4 lat – 8 cm szerokości,
dzieci do 9 lat – 11 cm szerokości,
dorośli 12-14 cm szerokości.

3.    Przygotowanie pacjenta i otoczenia do pomiaru – zapewnienie ciszy i spokoju w miejscu pomiaru, 5-10 minutowy okres odpoczynku przed pomiarem, wygodna pozycja z podparciem ramienia (aby tętnica ramienna znajdowała się na poziomie serca).

4.    Zdjęcie odzieży z ramienia na którym będzie dokonywany pomiar – pomiaru nie wolno dokonywać za pomocą mankietu założonego na rękaw.

5.    Powietrze z mankietu powinno być wypuszczane powoli: 2-3 mmHg/sekundę.

6.    Jeżeli dokonujemy kolejnego pomiaru na tym samym ramieniu, powinno się odczekać 4-5 minut pomiędzy pomiarami.

7.    Technika wykonania pomiaru ciśnieniomierzem rtęciowym lub zegarowym:

■ założenie mankietu na ramię – mankiet powinien ściśle przylegać, a przewody powinny znajdować się na przyśrodkowym boku ramienia,
■ odszukanie tętna w zgięciu łokciowym i przyłożenie stetoskopu w tym miejscu
■ napompowanie mankietu do ciśnienia o 20-30 mmHg wyższego, niż w chwili zaniku tętna,
■ podczas wolnego wypuszczania powietrza wysłuchanie pierwszego i ostatniego tonu, jednocześnie obserwując wskazania aparatu – są to wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego,
■ po wysłuchaniu ostatniego tonu, całkowite wypuszczenie powietrza z mankietu,
zanotowanie wyniku pomiaru.

8.    Technika wykonania pomiaru ciśnieniomierzem automatycznym (może się różnić w zależności od typu aparatu):

■ założenie mankietu na ramię – mankiet powinien ściśle przylegać, a przewody powinny znajdować się na przyśrodkowym boku ramienia,
■ włączenie przycisku „ON” i odczekanie około 2 sekund do momentu usłyszenia sygnału dźwiękowego,
■ włączenie przycisku start,
■ aparat wykona pomiar i wyświetli wynik,
■ zanotowanie wyniku pomiaru.

 

   Pomiaru ciśnienia tętniczego można dokonać na cztery sposoby:

1. Metoda palpacyjna – bez użycia słuchawek, pomiar jedynie ciśnienia skurczowego – należy założyć mankiet ciśnieniomierza, napompować go, a następnie powoli wypuszczać z niego powietrze. Jednocześnie badamy tętno na tętnicy promieniowej. Wartość ciśnienia pokazana na skali ciśnieniomierza w momencie wyczucia tętna określa wartość ciśnienia skurczowego.
2. Metoda osłuchowa – z użyciem stetoskopu – w momencie wypuszczania powietrza z mankietu, wysłuchanie pierwszego tonu serca oznacza wartość ciśnienia skurczowego, natomiast zanik tętna oznacza wartość ciśnienia rozkurczowego.
3. Metoda automatyczna – postępujemy zgodnie z instrukcją używanego aparatu.
4. Metoda inwazyjna – jest to metoda ciągłego pomiaru ciśnienia tętniczego. Polega na wprowadzeniu do naczynia cewnika oraz podłączeniu go do monitora, który rejestruje zmierzone wartości ciśnienia. Stosowana jedynie w warunkach szpitalnych.

 

   Na zakończenie warto dodać jak często powinno się wykonywać pomiary ciśnienia. Osoby bez stwierdzonych schorzeń kardiologicznych – podczas wizyt kontrolnych u lekarza rodzinnego, badań okresowych itp. a także doraźnie w momencie złego samopoczucia (osłabienie, ból głowy, zawroty głowy – dla sprawdzenia czy obecny stan jest związany z wartością ciśnienia). Osoby leczone na nadciśnienie powinny prowadzić codzienne pomiary, najlepiej w tych samych porach dnia aby wyniki można było porównać.

 

Fot. dreamstime.com

 

Literatura:
1.    Traczyk W. (red), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
2.    Field J, Hazinski M, Gilmore D, Podręcznik postępowania w nagłych stanach niewydolności krążenia, American Heart Association, 2007.
3.    Zaawanosowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, Podręcznik do kursu EPLS, Polska rada Resuscytacji, Kraków 2008.
4.    Zachorska-Markiewicz B, Małecka-Tendera E, Patofizjologia kliniczna, Wydawnictwo Volumed, Wrocław 2001.
5.    Ślusarska B, Zarzycka D, Zahradniczek K, Podstawy pielęgniarstwa, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004.