08.2008 – „Naturalne wody lecznicze – właściwości i zastosowania.”

08.2008, nr 24/2 online

NATURALNE WODY

LECZNICZE –

WŁAŚCIWOŚCI I

ZASTOSOWANIA

W większości polskich uzdrowisk głównym czynnikiem warunkującym prowadzenie działalności kuracyjnej są wody o właściwościach leczniczych występujące w tych miejscowościach.

Skład mineralny wód leczniczych

   Są to wody podziemne, których skład chemiczny został utworzony przez kontakt z naturalnym środowiskiem geologicznym, w warunkach zabezpieczających te wody przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi.
   Wody naturalne są roztworami wieloskładnikowymi rozpuszczonych soli mineralnych w formie jonowej lub niezdysocjowanej. Stwierdzono w nich ponad 50 pierwiastków układu okresowego, tworzących różne związki, które występują w bardzo zróżnicowanych stężeniach oraz stosunkach ilościowych. Niektóre z wód naturalnych zawierają też gazy: dwutlenek węgla, siarkowodór lub radon o znanych właściwościach biochemicznych.
   W najwyższych stężeniach, osiągających kilkanaście gramów w litrze występują chlorki i wodorowęglany sodu. Do kilku gramów może dochodzić zawartość wodorowęglanów wapnia i magnezu. Są to sole dobrze rozpuszczalne w wodzie, mające znaczny udział ilościowy w litosferze, z której są wyługowywane. Często w procesie tym uczestniczy dwutlenek węgla i kwas węglowy współobecne w wodzie.
   Poza wymienionymi głównymi składnikami, wody lecznicze zawierają też wiele innych pierwiastków i związków chemicznych. Są wśród nich pierwiastki o tzw. swoistych właściwościach biochemicznych: fluor, jod, żelazo (II), lit, mangan, cynk, kobalt, miedź, krzem oraz wiele innych.

Co to jest kuracja wodami leczniczymi?

   Wykorzystywanie wód naturalnych do leczenia było początkowo oparte na empirycznych danych o ich oddziaływaniu na organizm. Zostały one później potwierdzone w znacznym stopniu wynikami badań farmakodynamicznych i klinicznych prowadzonych w wielu europejskich instytutach balneologicznych i klinikach, zwłaszcza w drugiej połowie XX wieku. Stwierdzono przy tym, że oddziaływanie danej wody zawierającej składniki biochemicznie aktywne zależy nie tylko od ich stężenia, ale również od innych właściwości wody, wzajemnych stosunków między składnikami oraz współobecnych mikroelementów. Na podstawie tych badań i przy uwzględnieniu wyników szczegółowych analiz składu mineralnego badanych wód, ustalono wskazania lekarskie do ich stosowania oraz sposób wykorzystania danej wody (per os, drogą wziewną lub do kąpieli).
   Kuracja uzdrowiskowa wodami leczniczymi podanymi per os (krenoterapia) jest zalecana szczególnie w chorobach przewlekłych. Jest to systematyczne picie wody leczniczej odpowiednio zalecone przez lekarza dla danego schorzenia pod jego kontrolą.
   Woda podana doustnie, w zależności od ogólnego stężenia rozpuszczonych w niej soli oraz ich rodzaju może:
– neutralizować treść żołądka lub powodować jej zakwaszenie

– stymulować procesy wydzielnicze w różnych odcinkach przewodu pokarmowego

– zwiększać wchłanianie wody w jelitach i przyśpieszać ich perystaltykę

– zwiększać lub hamować wydalanie moczu oraz zmieniać jego pH

– uzupełniać niedobory niektórych składników mineralnych wchłanianych w jelitach, głównie magnezu, wapnia i jodu

Rozpuszczone składniki mineralne podane do picia biorą udział w gospodarce wodno-elektrolitowej. Picie wód leczniczych powoduje poza tym usuwanie produktów przemiany materii i substancji toksycznych z organizmu człowieka.

   Uzyskanie spodziewanych efektów wymaga jednak przestrzegania zaleceń dotyczących:
– jednorazowej i dziennej dawki wody 200 -300 ml jednorazowo, 3 razy dziennie
– czasu trwania kuracji w domu (4-6 tyg.), można powtórzyć po 3 miesiącach
– innych zaleceń wskazanych przez lekarza (przed lub po jedzeniu, temperatura wody, inne)
   Najkorzystniej działają wody pite bezpośrednio ze źródła, a więc w czasie leczenia uzdrowiskowego, które najczęściej trwa 21 dni.
   W celu utrwalenia efektów krenoterapii, zwłaszcza w leczeniu niektórych chorób układu pokarmowego i dróg moczowych, wskazane jest dłuższe stosowanie wody leczniczej również po wyjeździe z uzdrowiska. Jest to możliwe przy użyciu wód butelkowanych dostępnych w aptekach oraz niektórych innych punktach sprzedaży.

Wody butelkowane dostępne poza uzdrowiskiem

Wody te, chociaż mają nieco mniejsze wartości niż te pite ze źródła, spełniają jednak bardzo ważną rolę fizjologiczną, ponieważ zawierają składniki o szczególnym znaczeniu dla funkcjonowania organizmu człowieka.
Stężenie tych składników (jak Mg, Ca, Na, CO2) powinno osiągać jednak określone przez normy wartości fizjologiczne. Zwrócić należy również uwagę na zawartość sodu w wodzie, która nie powinna przekraczać zaleceń WHO, zwłaszcza u chorych mających zaleconą dietę niskosodową.

   W Polsce dostępne są następujące typy chemiczne wód:
HCO3 – Na, J naturalnie nasycone dwutlenkiem węgla (szczawy)
           „Zuber”, „Jan” z Krynicy
HCO3 -Na – Ca – Mg naturalnie nasycone dwutlenkiem węgla (szczawy)
   „Słotwinka” z Krynicy, „Dąbrówka”, „Mieszko” ze Szczawna
HCO3 -Ca – Mg naturalnie nasycona dwutlenkiem węgla (szczawa)
   „Wielka Pieniawa” z Polanicy
SO4 – Cl – Na – Mg – wody siarczanowe (gorzkie, glauberskie, gipsowe)
   „Hunyadi”, „Mira” – wody importowane z Węgier

Wskazania do stosowania wód typu HCO3 – Na – Ca / Mg (szczaw).
– przewlekłe nieżyty żołądka z nadkwaśnością (odgazowane lub niegazowane)
– chroniczna i nawrotowa choroba wrzodowa żołądka( odgazowane lub niegazowane)
– stany zapalne żołądka, dróg żółciowych i jelit
– wspomagająco w cukrzycy
– leczenie i profilaktyka stanów zapalnych nerek i dróg moczowych oraz kamicy nerkowej
Przeciwwskazania:
– niewydolność układu krążenia
– uszkodzenie ścian żołądka
– niewydolność nerek

Wskazania do stosowania wód siarczanowych (SO4 – Cl – Na – Mg):
– zaburzenia perystaltyki jelit bez przyczyn organicznych
– różne postaci zaparć i podrażnień jelit
– zaburzenia sekrecji żółci
-przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego
– stany po operacjach na drogach żółciowych
– dyskineza dróg żółciowych
– leczenie podtrzymujące w otyłości

Przeciwwskazania:
– ostre i organiczne przyczyny zaburzeń ruchliwości jelit
– ostre stany zapalne i krwawienia
– stany pooperacyjne żołądka
– niewydolność nerek
– niewydolność krążenia

Uwaga! W czasie stosowania wód siarczanowych w skutek ich działania przeczyszczającego może nastąpić zmniejszona resorpcja podawanych leków.

dr n. farm. Teresa Latour

Kierownik Zakładu Tworzyw Uzdrowiskowych
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –
Państwowego Zakład Higieny
we współpracy z
prof. dr hab.n. med. Ireną Ponikowską
Krajowym Konsultantem w dziedzinie Balneologii i Medycyny Fizykalnej,
kierownikiem Katedry i Kliniki Balneologii i Chorób Przemiany Materii
Collegium Medicum w Bydgoszczy

Cyt. piśmiennictwo:
1. Gutenbrunner Chr., Hildebrandt G. – Handbuch des Heilwasser und trinkuren. Theorie und Praxis Sonntag Verlag. Stuttgart (1994).
2. Banaszkiewicz W., Straburzyński g.: Kuracja pitna leczniczymi wodami mineralnymi. Biblioteka Lekarza Uzdrowiskowego. Inst. Med. Uzdr. Poznań 1992.
3. Ponikowska i wsp. – Medycyna Uzdrowiskowa w zarysie. „Watext’s”, W-wa, 1995.

fot. dreamstime.com