05.2010 – „Kłącze ruszczyka kolczastego na zmęczone nogi.”

   Postęp cywilizacji wymusza na nas zmianę zachowań. Coraz częściej pacjenci w aptekach, jak i my sami cierpimy z powodu bolących nóg i żylaków kończyn dolnych. Te ostatnie dolegliwości mogą być są związane z występowaniem mniejszej ilości tkanki sprężystej w ścianach naczyń żylnych. Zmniejsza to ich odporność na rozciąganie, także na skutek zwiększonego przepływu krwi przez żyły powierzchowne kończyn dolnych z powodu tego, iż żyły głębokie są niedrożne. W tych dolegliwościach pomocna może być fitoterapia. Substancją roślinną, która jest coraz częściej zalecana przez fitoterapeutów w dolegliwościach żylnych jest ruszczyk kolczasty (Ruscus aculeatus).

   Cieszy się on ostatnio dużym uznaniem także wśród pacjentów. Jako surowiec leczniczy kłącze ruszczyka (Rusci rhizoma) jest ogólnie mało znane, chociaż coraz częściej pojawiają się preparaty z tą substancją oraz zwiększa się liczba doniesień naukowych potwierdzających jego właściwości lecznicze. Roślina rośnie w stanie naturalnym na obszarze śródziemnomorskim. Jest także uprawiana jako roślina ozdobna.

   Wśród substancji biologicznie czynnych w kłączu ruszczyka dominuje zespół sapogenin neoruscygenina i ruskogenina. Substancja lecznicza zawiera nie mniej niż 1% ww. zespołu obliczonego jako ruskogenina. Ponadto w substancji roślinnej występują saponozydy steroidowe, pochodne benzofuranu, olejek eteryczny, żywice, sole potasowe.

   Jak podaje literatura saponozydy kłączy ruszczyka badane in vitro przeciwdziałały zwężeniu naczyń indukowanemu noradrenaliną i przywracały normalny przepływ krwi; ekstrakt z tego surowca zwiększał kurczliwość izolowanych ścian naczyń żylnych przez reakcję w komórkach naczyń włosowatych podobną do elektrolitowej. Działanie uszczelniające przypisuje się hamowaniu elastazy, ale w odróżnieniu od escyny nie hamuje on hialuronidazy, przez co łatwiej zachodzą procesy resorpcji oraz zmniejszania obrzęków i wysięków. Zwiększenie napięcia ścian naczyń żylnych następuje ze względu na pobudzenie receptorów postsynaptycznych oraz uwolnienie noradrenaliny znajdującej się w zakończeniach nerwów.
   W badaniach klinicznych wykazano także skuteczność standaryzowanych preparatów z kłączy ruszczyka kolczastego w przewlekłych bólach pochodzenia żylnego, w opuchliznach nóg spowodowanych złym krążeniem żylnym, w swędzeniu i pieczeniu odbytu spowodowanym hemoroidami.
   Kłącze ruszczyka wskazane jest także w schorzeniach związanych z krwią zastoinową w kończynach dolnych, opuchlizną w stawach skokowych i stopach. W porównaniu z trzymetylohesperydyną ekstrakt z kłączy ruszczyka przywraca prawidłową funkcję mięśni gładkich naczyń żylnych trzykrotnie silniej. Substancja działa także przeciwzapalnie, lecz słabiej od diklofenaku sodu. Ponadto kłacze ruszczyka wykazuje działanie moczopędne i lekko przeczyszczające.

   Przy stosowaniu preparatów z ruszczykiem zaleca się ostrożność z lekami blokującymi receptory -adrenergiczne i antagonistami wapnia.

   Leczenie objawów związanych z niewydolnością naczyń limfatycznych i żylnych ("uczucie ciężkości nóg”, ból, drżenie nóg), dolegliwości hemoroidalne. Zalecana doustna dawka dobowa – według Komisji E, wyciągów w ilości odpowiadającej 7-11 mg zespołu ruskogenin.

Piśmiennictwo
1.    Achim M, Balica G., Vlase L i wsp. Topical dosage forms containing fluidextract of Ruscus aculeatus: formulation, preparation and physical characterization Clujul Med., 2010, 83(1), 99-103
2.    Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., [red.]. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa, 2007.
3.    Lauressergues H, Vilain P. Pharmacological activities of Ruscus extract on venous smooth muscle. Int. Angiol. 1984;3:70-73.
4.    Maswadeh HM, Semreen MH, Naddaf AR. Anti-inflammatory activity of Achillea and Ruscus topical gel on carrageenan-induced paw edema in rats Acta Pol. Pharm. Drug Res.,  63(4): 277-280, 2006
5.    Nowak G, Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca. Herba Pol. 55(2), 2009.