kwiecień 2013, nr 80/58 online

Infekcje dróg oddechowych o podłożu wirusowym, bakteryjnym oraz alergicznym występujące w grupie pediatrycznej stanowią bardzo poważny problem epidemiologiczny oraz społeczny. Około 95% dzieci do 3 roku życia przynajmniej raz w życiu miało ciężką infekcję dróg oddechowych, z czego 75% z nich dotyczyło infekcji górnych dróg oddechowych. Infekcje dolnych dróg oddechowych, w szczególności zapalenie płuc związane z wyższym wskaźnikiem ciężkich powikłań, stanowi główną przyczynę śmierci wśród dzieci do 5 roku życia. [1] Przyczyną wzmożonej zachorowalności dzieci, szczególnie tych przebywających w dużych skupiskach, takich jak żłobki czy przedszkola, jest niedojrzałość układu odpornościowego. Przeprowadzone w ostatnich latach badania wykazały, że układ immunologiczny człowieka osiąga pełną dojrzałość dopiero w 12 roku życia. W większości przypadków wraz z wiekiem dziecka liczba i stopień nasilenia infekcji zmniejsza się, za co w dużej mierze odpowiada czynnościowa stymulacja układu odpornościowego w wyniku intensywnej ekspozycji na czynniki chorobotwórcze. Problem pojawia się w przypadku nawracających infekcji dróg oddechowych występujących kilka, a nawet kilkanaście razy w ciągu roku, prowadzących do zaburzeń czynnościowych układu oskrzelowo-płucnego, sercowo-naczyniowego, depresji układu immunologicznego dziecka oraz zaburzeń w jego rozwoju, co może w konsekwencji prowadzić do trudności adaptacyjnych w środowisku rówieśników. Atakowany różnymi patogenami organizm staje się jeszcze bardziej wrażliwy na kolejne infekcje, co powoduje, że dziecko po wyleczeniu jednej choroby w niedługim czasie zapada na kolejną. Ma to między innymi związek z prowadzoną antybiotykoterapią, która wykazuje skuteczność wobec bakterii chorobotwórczych, ale jednocześnie niszczy naturalną florę bakteryjną upośledzając w ten sposób funkcjonowanie systemu obronnego dziecka.
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe i witamina D
Kwasami tłuszczowymi o znaczeniu biologicznym i farmakologicznym, których działanie zostało potwierdzone wieloma badaniami klinicznymi są długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) omega-3 i omega-6. Są one związkami egzogennymi, których synteza de novo w organizmie jest ograniczona, stąd tak istotna jest ich odpowiednia podaż wraz z dietą, żywnością funkcjonalną bądź preparatami farmaceutycznymi. Kwas dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA) istotnie wpływają na usprawnienia funkcjonowanie układu odpornościowego już w życiu płodowym. Kwasy te stosowane od 21-25 tygodnia trwania ciąży aż do okresu karmienia piersią znacznie zmniejszają ryzyko występowania infekcji górnych dróg oddechowych oraz alergii w ciągu 3 lat życia dziecka. [2] Inne badania potwierdzają korzystny wpływ kwasów DHA na zmniejszenie ryzyka zachorowania dzieci na zapalenie oskrzeli w 5, 7 i 9 miesiącu życia. Co więcej wykazano, że suplementacja kwasami omega zmniejsza ryzyko wystąpienia reakcji alergicznych, które bardzo często stanowią podłoże infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych u dzieci. [3] Obecna w tranach witamina D bierze również udział w podnoszeniu odporności poprzez stymulującą aktywność limfocytów T. Wykazano, że suplementacja witaminą D zmniejsza zachorowalność na grypę wśród dzieci w wieku szkolnym nawet o 50%. Co więcej, niedobór bądź obniżony poziom witaminy D we krwi dzieci jest skorelowany z wyższym ryzykiem zachorowalności na infekcje dróg oddechowych. [4]
Probiotyki
Prawidłowa mikroflora przewodu pokarmowego już od pierwszych dni życia odpowiada za uruchamianie reakcji odpornościowych wpływając na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie układu immunologicznego. Wykazano, że bakterie probiotyczne stymulują zarówno odpowiedź komórkową, jak i humoralną. Badania kliniczne oceniły, które szczepy bakteryjne posiadają zdolność modyfikacji układu odpornościowego i są to Lactobacillus casei, L. bulgaricus (pobudzają makrofagi), L. casei i L. acidophillus (pobudzają fagocytozę) oraz L. rhamnosus GG (LGG, stymulują syntezę IFN-γ przez limfocyty krwi obwodowej). Działanie swoiste na układ immunologiczny wykazały B. bifidum (stymulacja syntezy przeciwciał przeciw owalbumnie), B. breve (pobudzanie syntezy IgA przeciwko toksynie cholerycznej), L. rhamnosus GG (aktywacja syntezy IgA przeciwko rotawirusom oraz zahamowanie syntezy IL-4 przez produkty trawienia kazeiny). [5] Wyniki badań pokazują, że codzienna suplementacja bakteriami LGG przez kilka miesięcy w okresie jesienno-zimowym zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych pochodzenia bakteryjnego i wirusowego o średnio 30%. Ponadto, u 20% dzieci w wieku okołoprzedszkolnym (3 – 6 lat) otrzymujących LGG w ciągu trzech miesięcy nie odnotowano zachorowań. [6]
Wyciąg z jeżówki (Echinacea purpurea)
Wyciąg z jeżówki stosuje się w krótkotrwałej terapii przeziębień oraz profilaktycznie, ponieważ Echinacea purpurea stymuluje niespecyficznie układ immunologiczny (pobudza fagocytozę makrofagów, stymuluje wzrost aktywności komórek NK). Raportowano, że wyciąg z jeżówki przepisany dzieciom w wieku przedszkolnym lub szkolnym w okresie wzmożonej zachorowalność (jesień-zima) przez co najmniej 2-3 miesiące redukował o około 60% ryzyko przeziębienia. W przypadku wystąpienia infekcji, objawy przeziębienia trwały krócej o blisko półtora dnia. [7] Ze względu na stosunkowo silne właściwości uczulające (wysypka, pokrzywka, zespół Stevensa-Johnsona, obrzęk naczynioruchowy skóry, obrzęk Quinckego, skurcz oskrzeli z ich obstrukcją, astma oraz wstrząs anafilaktyczny) preparaty z jeżówką wskazane są dopiero od 12 roku życia. Ponadto oceniono, że stosowanie jeżówki u osób uczulonych podwyższa ryzyko wystąpienia chorób o podłożu autoimmunologicznym. [8]
Doustne szczepionki
Dostępne są również doustne szczepionki stymulujące układ odpornościowy, które zawierają mieszaninę kilku gatunków zabitych bakterii, liofilizowanych lizatów bakterii, bądź bakteryjne rybosomy, które odpowiadają za najczęściej występujące infekcje dróg oddechowych. Ich zadaniem jest pobudzanie układu odpornościowego poprzez stymulację mechanizmów odporności nieswoistej, takich jak: działanie na makrofagi, zwiększenie wytwarzania immunoglobulin wydzielanych przez błonę śluzową układu oddechowego (S-IgA), pobudzenie limfocytów T, nasilenie produkcji endogennego interferonu. Szczepionki doustne przyjmowane są według określonych przez podmioty odpowiedzialne schematów dawkowania. Charakteryzuje je powtarzalność i cykliczność. Opublikowana w 2010 roku metaanaliza uwzględniająca 11 badań oceniających skuteczność jednego z tych leków potwierdziła, że osoby przyjmujące oceniany preparat istotnie rzadziej chorują na nawracające infekcje dróg oddechowych. [9] W kolejnym badaniu oceniającym skuteczność innej doustnej szczepionki wykazano, że oceniana terapia zmniejsza zachorowalność na infekcje dróg oddechowych u dzieci (n=188) o 50%. [10]
Aloe arborescens
Wyciąg z liści aloesu drzewiastego posiada właściwości immunomodulujące i przeciwwirusowe. Aktywność przeciwwirusowa została potwierdzona w licznych badaniach prowadzonych w warunkach in vitro poprzez wpływ na replikację ludzkiego rinowirusa typu 14. Działanie immunomodulujące polega na normalizacji poziomu limfocytów T i obniżeniu aktywności cytokin prozapalnych. Wyciąg z liści zwiększa poziom przeciwciał w organizmie, stymuluje syntezę interferonu odpowiedzialnego za hamowanie rozmnażania się wirusów oraz stymuluje procesy regeneracji tkanek. Wyniki badań klinicznych pokazują, że dzieci powyżej 3 roku życia przyjmujące 5 ml wyciąg z aloesu dwa razy dziennie przez co najmniej 3 tygodnie istotnie rzadziej zapadają na infekcje górnych dróg oddechowych. [11]
Wyciąg z bzu czarnego
Owoce bzu czarnego zawierają wiele czynnych związków, w tym flawonoidy, których aktywność wykorzystywana jest w celach profilaktycznych i terapeutycznych. Wyniki badań in vitro potwierdzają działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne ekstraktów z owoców bzu czarnego (Sambucus nigra). Co więcej, dostępne w piśmiennictwie naukowym dane kliniczne również wskazują na pewne korzystne działanie surowca w leczeniu objawów grypy lub infekcji dróg oddechowych. [12]
Preparaty witaminowe
W skład większości z nich wchodzi kwas askorbowy, który w dawce dobowej 200 mg zmniejsza ryzyko wystąpienia przeziębienia, jak również skraca czas trwania choroby. [13] Kolejnym składnikiem preparatów wzmacniających jest cynk, którego niedobór skorelowany jest z wyższym wskaźnikiem zachorowalności na infekcje dróg oddechowych. W opublikowanym w 2013 roku badaniu potwierdzono skuteczność stosowania glukonianu cynku w zmniejszaniu zachorowalności na ostre infekcje dolnych dróg oddechowych wśród dzieci w wieku do 5 roku życia. Liczba zdarzeń ostrych infekcji dolnych dróg oddechowych i ostrych ciężkich infekcji dolnych dróg oddechowych była istotnie mniejsza w grupie dzieci otrzymującej cynk wobec placebo. W grupie suplementacji cynku liczba dni bez ostrej infekcji dolnych dróg oddechowych była istotnie większa, a średni czas powrotu do zdrowia był istotnie krótszy. Wyniki badania pokazują, że suplementacja cynkiem może istotnie zmniejszać ryzyko zachorowalności na ostre infekcje dolnych dróg oddechowych wśród dzieci. [14]
dr n. farm. Anna Serafin
Specjalista ds. Pharmacovigilance Aflofarm
Fot. Fotolia.com
Piśmienictwo:
[1] Harsten G, Prellner K, Heldrup J, Kalm O, Kornfält R. Acute respiratory tract infections in children. A three-year follow-up from birth. Acta Paediatr Scand. 1990 Apr;79(4):402-9.
[2] Martinez M. Tissue levels of polyunsaturated fatty acids during early human development. J Pediatr. 1992 Apr;120(4 Pt 2):S129-38.
[3] Pastor N, Soler B, Mitmesser SH, Ferguson P, Lifschitz C. Infants fed docosahexaenoic acid- and arachidonic acid-supplemented formula have decreased incidence of bronchiolitis/bronchitis the first year of life. Clin Pediatr (Phila). 2006 Nov;45(9):850-5.
[4] Laaksi, Am J ClinNutr 2007, Karatekin, Eur J ClinNutr 2009, Wayse, Eur J ClinNutr 2004, Walker, Pediatr Res 2010
[5] Heczko PB, Strus M, Jawień M, Szymański H. [Medical applications of probiotics]. Wiad Lek. 2005;58(11-12):640-6.
[6] Lin JS, Chiu YH, Lin NT, Chu CH, Huang KC, Liao KW, Peng KC. Different effects of probiotic species/strains on infections in preschool children: A double-blind, randomized, controlled study. Vaccine. 2009 Feb 11;27(7):1073-9
[7] Linde K, Barrett B, Wölkart K, Bauer R, Melchart D.: Echinacea for preventing and treating the common cold. [Cochrane Database Syst Rev. 2006] (ang.). PubMed – National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2012-07-19].
[8] SPC. Echinacea-ratiopharm MAX,
[9] Schaad UB. OM-85 BV, an immunostimulant in pediatric recurrent respiratory tract infections: a systematic review. World J Pediatr. 2010 Feb;6(1):5-12.
[10] Ruah SB, Ruah C, van Aubel A, Abel S, Elsasser U. Efficacy of a polyvalent bacterial lysate in children with recurrent respiratory tract infections. AdvTher. 2001 Jul-Aug;18(4):151-62.
[11] Bastian P, Fal AM, Jambor J, Michalak A, Noster B, Sievers H, et al. Candelabra aloe (Aloe arborescens) in the therapy and prophylaxis of upper respiratory tract infections: traditional use and recent research results. Wien Med Wochenschr. 2013 Feb;163(3-4):73-9
[12] Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw. 2001 Apr-Jun;12(2):290-6.
[13] Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31;
[14] Shah UH; Abu-Shaheen AK; Malik MA; Alam S; Riaz M; Al-Tannir MA, The efficacy of zinc supplementation in young children with acute lower respiratory infections: A randomized double-blind controlled trial. ClinNutr, 2013 Apr; 32 (2):193-9