04.2009 – HERBARIUM – „Melisa lekarska – moc spokoju.”

   Gatunek Melissa officinalis L. zaliczamy do rodziny Lamiaceae Jasnowatych . Substancja roślinna pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego, występuje także w umiarkowanych strefach Azji i Ameryki Północnej. W naszym kraju jest to roślina uprawna, można ją spotkać również jako w siedliskach naturalnych. Nazwa rośliny pochodzi od greckiego słowa melissa tzn. pszczoła, wskazując jej wysokie właściwości miododajne.

 

   Surowcem leczniczym melisy lekarskiej są liście i ulistnione szczyty pędów (Folium Melissae) zebrane przed kwitnieniem. Melisa należy do roślin olejkowych, o zawartości olejku eterycznego od 0,02-0,3% w zależności od warunków uprawy oraz terminu zbioru. Ponadto w substancji roślinnej występują garbniki, gorycze, kwasy fenolowe.
   W skład olejku eterycznego wchodzi od 30 do 50% aldehydów, głównie monoterpenowych: geranial oraz neral, o silnym cytrynowym zapachu, alkohole, seskwiterpeny i inne. Właśnie składnikom olejku eterycznego zawdzięcza melisa swoje podstawowe działanie farmakologiczne. Surowiec i preparaty z niego otrzymywane działają głównie uspokajająco (sedativa), obniżając próg wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego. Szczególne wskazania znalazła melisa w leczeniu geriatrycznym, gdzie stosuje się ją w stanach pobudzenia nerwowego, uczuciu niepokoju, neurastenii, dystoni nerwowo-krążeniowej, trudnościach w zasypianiu zmianach ciśnienia tętniczego krwi na tle emocjonalnym oraz towarzyszących im zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego.
   Olejek wykazuje także działanie rozkurczające (spasmolytica) na mięśnie gładkie jelit, głównie w części jelita grubego. Ponadto substancja roślinna wykazuje działanie antyseptyczne dzięki czemu znajduje zastosowanie przy wszelkiego rodzaju infekcjach bakteryjnych, grzybicach oraz egzemach.

  Zawartość polifenoli sprawia, że substancja roślinna posiada także działanie antyoksydacyjne oraz przeciwwolnorodnikowe. W badaniach in vitro wykazano, że związki garbnikowe zawarte w melisie mogą hamować podział komórek nowotworowych.
   Olejek eteryczny otrzymany z melisy ma szerokie zastosowanie w aromaterapii, ze względu na właściwości kojące i uspokajające. Stosowany jest w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego oraz zaburzeniach pracy serca. Olejek melisowy reguluje także menstruację i związane z nią bóle.
   Napar sporządzony z liści służy do parówek twarzy, a także do płukania przetłuszczających się włosów.
   Warto także wspomnieć, że substancja roślinna może być stosowana także przy przeziebieniu i opryszce zwykłej.

   Uprawa melisy znana już była starożytnym Grekom, Rzymianom i Arabom. W Polsce uprawy melisy w indywidualnych gospodarstwach rolnych, pomimo występowania jej w wielu mieszankach ziołowych, nie są znaczące.
   Melisa wyrasta do około 60-80 cm wysokości. Posiada ona czterokanciaste lekko owłosione lub nagie pędy. Liście melisy mają kształt jajowaty lub sercowo-jajowaty o kolorze jasnozielonym oraz drobno piłkowanym liściom. Roślina posiada białawe drobne kwiaty, okres kwitnienia przypada  od czerwca do sierpnia.
   Nasiona melisy najlepiej jest wysiewać w kwietniu, w glebie wilgotnej, lekkokwaśnej lub zasadowej o współczynniku pH od 4,5 do 7,6. Do pełnego kiełkowania nasiona potrzebują światła, dlatego też należy je wysadzać na głębokość nie większą niż 6 mm. Kiełkowanie następuje po 8-10 dni. Jeśli chcemy wysadzić kiełki w gruncie należy zachować odstęp między roślinami ok. 50 cm. Melisę można hodować także z sadzonek, a także przez podział korzeni. Należy pamiętać aby każda część dzielonej rośliny zawierała od 3 do 4 pączków. W hodowli wazonowej doniczki należy umieścić w ciepłym, nasłonecznionym miejscu, najlepiej na parapecie.
   W gospodarstwie domowym, świeże drobno posiekane, młode liście dodaje się m.in. do sałatek, majonezu, drobiu, wieprzowiny. Można je stosować także jako dodatek do sałatek owocowych, galaretek, kremów, napojów, a także wina.

   Dawkowanie: Jako napar – wewnętrznie 2-3g surowca, 203 razy dziennie; nalewka o stężeniu 1:5 w 45% etanolu 2-6ml 3 razy dziennie. Wg. Farmakopei Polskiej VI liść melisy, jako środek uspokajający, stosuje się: doustnie w naparach z 1,5-4,5g surowca (jednorazowo), naparach z 6-18g dobowo.

   W manuałach aptekarskich można znaleźć wiele przepisów na mieszanki ziołowe zawierające w swoim składzie liść melisy. Mieszanki te są szczególnie wskazane przy stosowaniu u dzieci, gdzie możliwość aplikacji syntetycznych leków jest często ograniczona. Poniżej przedstawiono wybrane przykłady kompozycji ziołowych:

 

Rp.
Fol. Melissae liść melisy
Stigm. Maydis znamię kukurydzy
Herb. Anserinae ziele pięciornika gęsiego
Fruct. Anisi  aa owoc anyżu
MDS. Odwar z łyżeczki ziół na szklankę wody. Podawać dziecku 3 razy dziennie 1/3 szklanki po jedzeniu. Mieszanka przeciw drgawkom dziecięcym.

Rp.
Rad. Angelicae 20,0 korzeń arcydzięgla
Fol. Myrtylli liść borówki czernicy
Fol. Melissae aa 10.0 liść melisy
MDS. Odwar z łyżeczki ziół na szklankę wody. Podawać dziecku 2-3 razy dziennie ½ szklanki po jedzeniu. Mieszanka uspokajająca i wzmacniająca.

 

 

Rp.
Herb. Mellefolii ziele krwawnika
Rad. Angelicae korzeń arcydzięgla
Rhiz. Calami kłącze tataraku
Herb. Hyperici ziele dziurawca
Anth. Anthemidis aa 3 cz. koszyczek rumianku rzymskiego
Fol. Melissae 5cz. liść melisy
MDS. Odwar z łyżki ziół na szklankę wody. Podawać dziecku 3 razy dziennie ½ szklanki między posiłkami. Mieszanka skuteczna przy braku apetytu na tle nerwowym oraz w nerwicach wegetatywnych żołądka u dzieci.

fot. Stanisław Kwiatkowski

 

Piśmiennictwo:
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. (red.). Fitoterapia i  leki roślinne. PZWL, Warszawa, 2007, 500pp.
Pisulewska E., Janeczko Z., Krajowe rośliny olejkowe. Wyd. Know-How Piotr Kaczmarczyk, Kraków, 2008, 135pp.
Wawrzyniak E., Leczenie ziołami Przed. Pol.-Wyd. „Contrast”, Warszawa, 1992, 500pp.