02.2015 – „Protekcyjne i profilaktyczne działanie produktów kosmetycznych.”

luty 2015, nr 102/80 online

 

 

 

 

 

   Jedną z ważniejszych i bardzo popularnych grup produktów kosmetycznych, które zapobiegają groźnym chorobom skórnym, są preparaty zawierające tzw. filtry przeciwsłoneczne, czyli związki chroniące skórę przed promieniowaniem UVA oraz UVB [2-3]. Substancje promieniochronne można podzielić ze względu na mechanizm działania na organiczne, pochłaniające promieniowanie UV (np. pochodne benzofenonu) oraz rozpraszające lub odbijające energię, tzw. ekranujące, do których można zaliczyć np. dwutlenek tytanu [3]. Wykaz substancji promieniochronnych dozwolonych do stosowania w produktach kosmetycznych zawarty jest w załączniku VI rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1223/2009 [4]. Kosmetyki zawierające filtry przeciwsłoneczne nie tylko chronią przed bezpośrednimi skutkami zbyt długiego przebywania na słońcu, czyli tzw. poparzeniem, ale również, co ważniejsze, zmniejszają ryzyko występowania nowotworów skóry: raka kolczystokomórkowego skóry i raka podstawnokomórkowego skóry [3, 5]. W przypadku czerniaka złośliwego doniesienia naukowe nie są już tak jednoznaczne, ale wskazują na zmniejszenie ryzyka zachorowania, gdy ochrona przeciwsłoneczna jest stosowana w dzieciństwie oraz w okresie dojrzewania [3]. Niestety, korzystny wpływ stosowania produktów zawierających filtry przeciwsłoneczne może być niwelowany poprzez długie przebywanie na słońcu, wynikające z braku odczucia negatywnych efektów poparzenia słonecznego, przed którym chronią nas preparaty promieniochronne [6]. Ponadto należy zwrócić uwagę, że protekcja przed promieniowaniem UV jest również niezbędna zimą i warto połączyć ją z ochroną przed innymi czynnikami zewnętrznymi, uszkadzającymi barierę skórną, takimi jak wiatr i mróz, lub też przesuszone powietrze w pomieszczeniach ogrzewanych.

 

 

 

 

   Utrzymanie naturalnego płaszcza lipidowego skóry jest szczególnie ważne u chorych na Atopowe Zapalenie Skóry (AZS). Tak zwany „reżim emolientowy”, zalecany podczas terapii tego schorzenia obejmuje stosowanie dodatków do kąpieli, unikanie mydła i detergentów oraz aplikację preparatów nawilżających przynajmniej 2 razy dziennie [7]. Należy pamiętać, aby kąpiel (nie prysznic, który dodatkowo mechanicznie uszkadza naskórek) z dodatkiem oleju lub emulsji trwała krótko, a temperatura wody nie przekraczała 37,5°C. Po kąpieli ciało należy niezwłocznie osuszyć ręcznikiem, poklepując, a nie pocierając. Konieczne jest również natychmiastowe zastosowanie kremu lub balsamu [8]. Skóra atopowa, ze względu na osłabione funkcje barierowe, jest szczególnie wrażliwa na substancje drażniące i alergizujące (np. konserwanty, kompozycje zapachowe, emulgatory), których należy unikać, zwłaszcza w preparatach kosmetycznych pozostających na skórze. Hydrofobowe substancje, np. wazelina, która jest absorbowana w zewnętrznej warstwie pozbawionego lipidów naskórka, działają okluzyjnie i redukują utratę wody przez naskórek (TEWL – Transepidermal Water Loss). Mechanizm działania preparatów typu emolienty jest złożony – z jednej strony tworzą one ochronny film na skórze, natomiast z drugiej penetrują też do warstwy rogowej naskórka (stratum corneum), uzupełniając niedobory w warstwie lipidowej [9]. Analiza danych dostępnych w piśmiennictwie wykazuje, że emolienty poprawiają skuteczność terapii AZS, jak również przyczyniają się do wydłużenia etapu remisji choroby po zakończeniu leczenia oraz umożliwiają zastosowanie mniejszej ilości kortykosteroidów stosowanych w leczeniu tego schorzenia [10].

   Aplikacja emolientów jest wskazana we wszystkich przypadkach suchości skóry w celu złagodzenia dokuczliwych objawów i zwiększenia jej nawilżenia. Substancje te są rekomendowane w egzemie jako podstawa codziennej pielęgnacji skóry przez wytyczne m.in. National Institute for Health and Clinical Excellence (wytyczne obowiązujące na terenie Anglii, Walii oraz Irlandii Północnej) [11]. Emolienty powinny być obficie i codziennie stosowane przez osoby starsze cierpiące z powodu suchej skóry (xerosis) i towarzyszącego jej świądu (pruritus) oraz w przypadku egzemy skóry dłoni, spowodowanej na przykład częstą ekspozycją na detergenty zawarte w preparatach czyszczących. Emolienty są również ważnymi środkami wspierającymi terapię łuszczycy [12].

 

 

 

   Właściwa pielęgnacja skóry z wykorzystaniem kosmetyków jest konieczna również w cukrzycy, ponieważ zmiany skórne dotyczą aż 15–25% diabetyków. Klinicznie najbardziej istotna jest tzw. stopa cukrzycowa. Jej etiologia jest złożona, a oprócz cukrzycowej mikro- i makroangiopatii, jak również neuropatii, obejmuje deformacje stóp oraz urazy wynikające z noszenia nieodpowiednio dobranego obuwia. Zespół Stopy Cukrzycowej (ang. diabetic foot syndrome) zazwyczaj poprzedzony jest niewielkim urazem, jednak z powodu zaburzenia procesu gojenia rany na wszystkich jego etapach dochodzi do powstania wrzodu, który może ulec zakażeniu [13]. Dlatego właściwa profilaktyczna pielęgnacja stóp jest niezbędna, aby utrzymać zdrową i nienaruszoną skórę. Odpowiednie będą preparaty z mocznikiem nawilżającym i zmiękczającym skórę, które zapobiegają przesuszeniu skóry prowadzącemu do pęknięć oraz nadmiernemu rogowaceniu skóry, które może przyczyniać się do podniesienia ciśnienia podeszwowego stopy. Warto pamiętać, aby produkty pielęgnacyjne były wzbogacone o substancje zapobiegające infekcjom grzybiczym i bakteryjnym.

 

 

 

 

   Zachowanie prawidłowego funkcjonowania bariery skórnej jest niezwykle istotne u pacjentów z chorobą nowotworową, poddawanych radioterapii i/lub chemioterapii. Jako działanie uboczne tych metod leczenia występuje między innymi uszkodzenie naskórka, co może prowadzić do zaczerwienienia, wysypki, suchości, świądu, nadmiernej pigmentacji czy rumienia stóp i dłoni. Ponadto skóra staje się bardziej skłonna do alergii oraz infekcji, zwiększa się też jej wrażliwość na promieniowanie UV. Jest to poważny problem znacznej liczby chorych, wpływający na jakość ich życia. Pomocne w tym przypadku będą produkty kosmetyczne o właściwościach nawilżających, natłuszczających i regenerujących, jak również promieniochronnych. Oczyszczanie skóry należy przeprowadzać z użyciem łagodnych detergentów o kwaśnym pH (około 5,5), zawierających w składzie substancje o działaniu nawilżającym (np. mocznik) i/lub łagodzącym (alantoina, betaina). Zastosowanie preparatów z grupy emolientów poprawia funkcje barierowe skóry, redukuje świąd i zapobiega wtórnym zakażeniom skóry, więc jest niezbędne zarówno przed, w trakcie, jak i po terapii. Niewłaściwy dobór produktów może pogorszyć stan skóry pacjentów onkologicznych. Szkodliwe będą mydła, komedogenne maści, jak również produkty potencjalnie alergizujące (substancje konserwujące, kompozycje zapachowe) [14].

 

 

 

 

   Prawidłowa pielęgnacja skóry jest niezbędna w terapii trądziku zwyczajnego (Acne vulgaris), niezwykle istotne jest zwłaszcza oczyszczanie i nawilżanie. Zalecane są łagodne środki myjące, które są łatwe w aplikacji i zawierają w swoim składzie substancje o niewielkim potencjale drażniącym. Celem stosowania takich kosmetyków jest usunięcie nadmiaru sebum i innych substancji zalegających na powierzchni skóry, jak brud, pozostałości makijażu czy złuszczone korneocyty [15]. Nie należy używać preparatów zawierających silnie odtłuszczające detergenty oraz alkohol, ponieważ może to prowadzić do nadmiernego przesuszenia skóry. Korzystne jest mechaniczne oczyszczanie z użyciem peelingu, który złuszcza warstwę rogową naskórka oraz przyczynia się do otwarcia zaskórników, jednak postępowanie to nie jest wskazane przy zapaleniu skóry i ropiejących krostach. Nie można zapominać o nawilżaniu skóry kremami o lekkiej konsystencji, które nie zawierają w swoim składzie substancji komedogennych oraz zapewniają odpowiednią ochronę przed promieniowaniem UV. Leki używane w terapii trądziku mogą uszkadzać warstwę stratum corneum, prowadząc do zwiększenia TEWL, stanów zapalnych skóry, łuszczenia czy nadwrażliwości, co może utrudniać dalsze leczenie. Często wizyta u dermatologa jest niezbędna, aby dobrać odpowiednie preparaty pielęgnacyjne do stanu skóry, co pozwoli odbudować jej zachwianą równowagę hydrolipidową i umożliwić dalszą efektywną terapię trądziku [16].

 

 

 

 

   Cera naczynkowa charakteryzuje się wysoką nadwrażliwością na zmiany temperatury, stres, ostre przyprawy i alkohol, co objawia się nadmiernym zaczerwienieniem. Tak nadreaktywna skóra również wymaga troskliwej pielęgnacji. Należy unikać preparatów posiadających w swoim składzie substancje drażniące, jak również peelingów mechanicznych. Warto zwrócić uwagę, aby produkty przeznaczone dla cery naczynkowej zawierały substancje poprawiające tonus drobnych naczyń krwionośnych oraz ich szczelność. Szczególnie wartościowe są związki z grupy flawonoidów. Jedną z nich jest trokserutyna, która znana jest ze swoich właściwości przeciwzapalnych i przeciwutleniających [17]. Stosowana jest w preparatach kosmetycznych przeznaczonych dla osób ze skórą skłonną do zaczerwienień, z kruchymi naczynkami oraz z teleangiektazjami. Zimą warto poszukać produktów łączących substancje o działaniu uszczelniającym oraz uelastyczniającym naczynia krwionośne (trokserutyna [17], wyciąg z kasztanowca zawierający saponiny i flawonoidy [18]) z filtrami przeciwsłonecznymi w tłustej bazie.

   Podsumowując, kosmetyki pełnią ważną rolę protekcyjną i profilaktyczną w wielu chorobach skóry, głównie poprzez utrzymanie jej prawidłowej funkcji jako bariery chroniącej przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Prawidłowa pielęgnacja skóry pozwala usprawnić procesy fizjologiczne w niej przebiegające, tak aby jak najdłużej zachować ją w dobrej kondycji. Właściwa pielęgnacja pomaga również znacząco zmniejszyć nieprzyjemne objawy w przebiegu chorób skóry lub schorzeń układowych, którym one towarzyszą.

Fot. Fotolia.pl
Piśmiennictwo:
1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku, dotyczące produktów kosmetycznych
2. C. Couteau, O. Couteau, S. Alami-El Boury, L. J. M. Coiffard „Sunscreen products: What do they protect us from?” International Journal of Pharmaceutics, 2011, 415, 181–184
3. C. Stiefel, W. Schwack “Photoprotection in changing times – UV filter efficacy and safety, sensitization processes and regulatory aspects” International Journal of Cosmetic Science, 2015, 37, 2–30
4. Załącznik VI Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 „Wykaz substancji promieniochronnych dozwolonych w produktach kosmetycznych”
5. J. Krutmann, P. Humbert “Non-melanoma skin cancer”. W: “Nutrition for healthy skin. Strategies for clinical and cosmetic practice” Wydaw. Springer Berlin Heidelberg, 2011, 25–33
6. J. R. Hanrahan “Sunscreens” Australian Prescriber, 2012, 35, 148–151
7. A. Hepplewhite “Recommended use of emollients in inflammatory dermatoses” Prescriber,2006, 41–46
8. T. N. H. Leung, C. M. Chow, M. P. Y. Chow, D. C. K. Luk, K. M. Ho, K. L. Hon, V. K. Sugunan “Clinical guidelines on management of atopic dermatitis in children” Hong Kong Journal of Paediatrics, 2013, 18, 96–104
9. K. Halvarsson, M. Lodén “Increasing quality of life by improving the quality of skin in patients with atopic dermatitis” International Journal of Cosmetic Science, 2007, 29, 69–83
10. A. Reich, J. Szczepanowska, J. Szepietowski „Znaczenie emolientów w terapii atopowego zapalenia skóry” Dermatologia Kliniczna, 2007, 9, 153–156
11. D. Carr et al. „Atopic eczema in children” National Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health, 2007, 72–76
12. M. Lodén “Role of topical emollients and moisturizers in the treatment of dry skin barrier disorders” American Journal of Clinical Dermatology, 2003, 4, 771–788
13. P. Gkogkolou, M. Böhm “Skin disorders in diabetes mellitus” Journal of the German Society of Dermatology, 2014, 12, 847–864
14. R.-J. Bensadoun, P. Humbert, J. Krutman, T. Luger, R. Triller, A. Rougier, S. Seite, B. Dreno „Daily baseline skin care in the prevention, treatment, and supportive care of skin toxicity in oncology patients: recommendations from a multinational expert panel” Cancer Management and Research, 2013, 5, 401–408
15. Del Rosso J. Q., Brandt S. “The role of skin care as an integral component in the management of acne vulgaris. Part 2: Tolerability and performance of a designated skin care regimen using a foam wash and moisturizer SPF 30 in patients with acne vulgaris undergoing active treatment” Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, 2013, 6, 28–36
16. Del Rosso J. Q., Brandt S. “The role of skin care as an integral component in the management of acne vulgaris. Part 1: The importance of cleanser and moisturizer ingredients, design, and product selection” Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, 2013, 6, 19–27
17. J. Arct, K. Pytkowska “Flavonoids as components of biologically active cosmeceuticals” Clinics in Dermatology, 2008, 26, 347–357
18. J. A. Wilkinson, A. M. G. Brown “Horse chestnut – Aesculus hippocastanum: potential applications in cosmetic skin-care products” International Journal of Cosmetic Science, 1999, 21, 437–447