luty 2011, nr 54/32 online
PRZEROST GRUCZOŁU KROKOWEGO
Łagodny rozrost gruczołu krokowego jest jednym z najczęstszych schorzeń u mężczyzn po 40 roku życia. Szacuje się, że u ponad połowy panów po 50. roku życia dochodzi do łagodnego rozrostu, zaś w wieku lat 80-ciu zmiany o tym charakterze obserwuje się już u ponad 90% mężczyzn. Rozrastający się gruczoł krokowy stanowi przeszkodę dla odpływu moczu z towarzyszącymi dolegliwościami związanymi z dolnym odcinkiem układu moczowego (LUTS – low urinary tract symptoms) [1].
Gruczoł krokowy (stercz, łac. – prostata) jest nieparzystym narządem należącym do męskiego układu płciowego. Położony jest na dnie miednicy mniejszej bezpośrednio poniżej pęcherza moczowego. Powiększając się uciska sterczową część cewki moczowej, co powoduje narastanie objawów przeszkody podpęcherzowej, może dojść też do atonii pęcherza. Ponadto zwiększa się ilość zalegającego moczu po mikcji, a jego zastój w górnym odcinku dróg moczowych może powodować uszkodzenie czynności nerek [2]. W przebiegu klinicznym BPH (benign prostatic hyperplasia – łagodny przerost prostaty) można odróżnić następujące kolejno po sobie cztery okresy. Pierwszy z nich jest bezobjawowy. Dochodzi tylko do powiększenia gruczołu. W okresie drugim dochodzi do częstomoczu. Szczególnie w nocy pacjent odczuwa to w sposób naglący. Kolejny etap to czas kompensacji, w którym nasilają się objawy przeszkody podpęcherzowej. Mocz zalega w pęcherzu. W ostatnim etapie schyłkowym dodatkowo rozwijają się różnego rodzaju powikłania: kamica, uchyłki pęcherza moczowego, przewlekła niewydolność nerek [2, 3].
Etiologia łagodnego rozrostu stercza nie jest w pełni wyjaśniona. Jest to organ hormonozależny, a wiadomo, że wraz z wiekiem dochodzi do zaburzenia gospodarki hormonalnej. Przypuszcza się też, iż zaburzona zostaje równowaga pomiędzy komórkami samoobumierającymi w wyniku apoptozy, a komórkami nowotworzonymi [4, 5].
Pierwszym podstawowym badaniem, jakie powinien wykonać każdy mężczyzna po 40 roku życia jest oznaczenie poziomu PSA we krwi. Jest to specyficzna glikoproteina produkowana przez komórki nabłonka wyściełającego przewody wyprowadzające gruczołu krokowego. Prawidłowe stężenie waha się od 0 do 4,0 ng/ml i zwiększa się wraz z wiekiem chorego oraz wraz z objętością stercza. Ważna jest też ocena gruczołu krokowego w badaniu per rectum. Dodatkowo wykonuje się badanie przepływu cewkowego (uroflowmetria), co pozwala ocenić obiektywnie strumień moczu – jego objętość, wartość maksymalnego oraz średniego przepływu cewkowego oraz ilość moczu, jaka zalega po mikcji. Istotne jest także badanie ultrasonograficzne przez powłoki brzuszne oraz przezodbytnicze [2, 3].
Złotym standardem w chirurgicznym leczeniu jest usunięcia gruczolaka stercza metodą elektroresekcji przezcewkowej (TURP – transurethral resection of prostate). Wykonuje się także operacyjne wyłuszczanie gruczolaka, elektrowaporyzację, usunięcie stercza przy pomocy lasera czy zniszczenie falami ultradźwiękowymi [2, 5].
W leczeniu zachowawczym łagodnego rozrostu stercza stosuje się trzy podstawowe grupy leków:
– antagonistów receptorów α1-adrenergicznych,
– leki wywierające wpływ na środowisko hormonalne gruczołu krokowego (inhibitory 5-α-reduktazy, makrolidy polienowe)
– środki pochodzenia roślinnego [1, 2]
Pierwsza grupa leków blokując receptory znajdujące się w okolicy szyi pęcherza moczowego i na torebce stercza, powoduje zmniejszenie napięcia mięśniówki, co daje złagodzenie oporu cewkowego. Leki starej generacji (prazosyna) powodowały znaczny spadek ciśnienia krwi. Obecnie jednak leki te są bardziej selektywne, co wraz ze stosowaniem technologii o przedłużonym działaniu sprawia, iż mają stosunkowo mało działań niepożądanych [2].
Inhibitory 5-α–reduktazy blokują przemiany testosteronu w dihydrotestosteron – aktywną formę odpowiedzialną za przerost gruczołu. W efekcie daje to spadek stężenia DHT, bez wpływu na poziom testosteronu. U mężczyzn stosujących inhibitory 5-α-reduktazy wykazano zmniejszenie objętości gruczołu krokowego i cofanie się wszystkich trzech elementów choroby, tj. przeszkody podpęcherzowej, powiększenia stercza i LUTS. Istotnym mankamentem kuracji tymi lekami jest długi czas od rozpoczęcia zażywania leku do wystąpienia pełnego działania. Wymagane jest co najmniej 4-6-miesięczne stosowanie preparatu [1].
Makrolidy polienowe (mepatrycyna) natomiast obniżają stężenie estrogenów, które to podczas spadku stężenia testosteronu powodują rozrost zrębu stercza [2, 5]. Estrogeny podlegają krążeniu wątrobowo-jelitowemu, a mepartrycyna wiąże je, tworząc nierozpuszczalne kompleksy wydalane z organizmu [5].
W ostatnich latach nastąpiła zmiana podejścia do chorego na łagodny rozrost stercza. Nastąpiło znaczne ograniczenie leczenia zabiegowego na rzecz leczenia farmakologicznego. Zwiększyła się znacznie skuteczność terapii przez wprowadzenie leczenia skojarzonego najczęściej dwoma lekami o różnym sposobie działania [1]. Badania MTOPS oraz COMBAT udowodniło, że podawanie łącznie leków z grupy inhibitorów 5-α-reduktazy i α-1-adrenergicznych lepiej zapobiega progresji łagodnego rozrostu stercza, zmniejsza konieczność leczenia chirurgicznego, zmniejsza ryzyko ostrego zatrzymania moczu oraz lepiej poprawia przepływ cewkowy w porównaniu z tymi lekami podawanymi samodzielnie. Terapia dwulekowa aktywuje dwa istotne, wzajemnie uzupełniające się mechanizmy działania w leczeniu łagodnego rozrostu stercza [1].
Bardzo ważną rolę w terapii przerostu gruczołu krokowego odgrywają leki roślinne. Preparaty te cieszą się od wielu lat dużą popularnością i w wielu krajach utrzymują dominującą pozycję wśród leków stosowanych u chorych na BPH. Substancje czynne w nich zawarte hamują powiększenie prostaty, ułatwiają oddawanie moczu, działają rozkurczowo, stymulują regenerację nabłonka gruczołowego i działają przeciwzapalnie. Efekty jakie otrzymuje się z ich wykorzystaniem są niekiedy porównywalne do tych jakie uzyskuje się stosując leki syntetyczny, brak jest z kolei działań niepożądanych, jakimi leki te są obciążone. Do najważniejszych surowców należą kora śliwy afrykańskiej, owoc palmy sabalowej, nasiona dyni, ziele wierzbówki, wyciągi z pyłków żyta czy korzeń pokrzywy [6 – 10].
opracował mgr farm. Michał Woźniak
Fot. dreamstime.
Piśmiennictwo:
1. Radosław Boniecki. Ocena skuteczności leczenia łagodnego rozrostu stercza (ŁRS) z zastosowaniem finasterydu. Geriatria, 2010; 4: 101-105
2. Radosław Starownik, Krzysztof Bar, Marek Urban. Łagodny rozrost stercza – częsty problem mężczyzn po 50 roku życia. Medycyna Rodzinna 1/2003, s. 38-43
3. Radosław Starownik, Krzysztof Bar. Łagodny rozrost stercza. Medycyna Rodzinna 2/2001, s. 65-68
4. Ryszard Hanecki. Zjawisko apoptozy i jego znaczenie w łagodnym rozroście gruczołu krokowego (BPH). Nowa Medycyna – Urologia IV, 3/1999, 3-9
5. Piotr Chłosta, Artur Antoniewicz, Andrzej Borówka. Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu stercza – podstawy naukowe, przesłanki kliniczne i uwagi praktyczne. Nowa Medycyna – Urologia IV, 3/1999, 23-29
6. Krystyna Skalicka, Kazimierz Głowniak. Surowce roślinne stosowane w przeroście gruczołu krokowego. Herba Polonica, 49, 2003
7. Wojciech Husiatyński, Wojciech Pypno, Maciej Zbrzeźak, Andrzej Borówka. Możliwości leczenia farmakologicznego łagodnego rozrostu stercza (BPH) – aspekt kliniczny i ekonomiczny. Nowa Medycyna – Urologia IV, 3/1999, 30-35.
8. H. Schilcher. Leki roślinne i syntetyczne stosowane w łagodnym przeroście gruczołu krokowego. Herba Polonica, 2000, 357-370
9. Paris P. Potency of a novel saw palmetto ethanol extract, SPET-085, for inhibition of 5alpha-reductase II. Advanced Therapy 27, (8) 2010, 555 – 563.
10. Quiles MT, Arbós MA, Fraga A, de Torres IM, Reventós J, Morote J. Antiproliferative and apoptotic effects of the herbal agent Pygeum africanum on cultured prostate stromal cells from patients with benign prostatic hyperplasia (BPH). Prostate 70 (10), 2010, 1044-1053.
