07.2015 – „Pielęgnacja suchej skóry.”

lipiec 2015, nr 107/85 online

 

   Jak już wspomniano w poprzednim artykule [1], produkty kosmetyczne, zgodnie z ich definicją, są przeznaczone do pielęgnacji skóry. Co rozumiemy przez pielęgnację? Jest to działanie mające na celu zachowanie fizjologicznej funkcji skóry oraz jej prawidłowego wyglądu, ale również szeroko pojęta profilaktyka, która zapobiega wystąpieniu niekorzystnych zmian w funkcjonowaniu i w budowie skóry, które mogą prowadzić do zaburzenia jej fizjologii. Nie oznacza to oczywiście, że osoby, których skóra wykazuje jakiekolwiek zmiany patofizjologiczne, nie mogą używać kosmetyków. Wręcz przeciwnie, w przypadku takich konsumentów jest to szczególnie ważne, ponieważ stosowanie przez nich preparatów kosmetycznych pozwala na przywrócenie prawidłowej fizjologii skóry, zahamowanie zachodzących w niej procesów patofizjologicznych. Co za tym idzie, pozwala to na złagodzenie objawów, które bardzo często są niezwykle dokuczliwe i uciążliwe dla pacjenta, nie tylko z powodu odczuć bólowych lub świądu, ale także dlatego, że wiele zmian skórnych jest doskonale widocznych dla otoczenia, co powoduje swoistą stygmatyzację osób, u których je zauważamy. Stygmatyzacja ta bardzo często opiera się jedynie na stereotypach lub wręcz mitach, które nie mają nic wspólnego z prawdą i jest bardzo krzywdząca. Stosowanie kosmetyków jest również bardzo ważnym elementem w terapii lekami dermatologicznymi, ponieważ prawidłowa pielęgnacja zapobiega wystąpieniu działań niepożądanych wywołanych przez silnie działające substancje farmakologiczne, a w przypadku pojawienia się skutków ubocznych, takich jak przesuszenie lub podrażnienie skóry, łagodzi ich nasilenie.

 

 

 

 

    Skóra sucha (ang. xeroderma, lub xerosis cutis) odznacza się nadmiernym złuszczaniem, szorstkością, zaczerwienieniem, tendencją do pękania naskórka, a pozbawiona odpowiedniej pielęgnacji może prowadzić do mniej lub bardziej nasilonego świądu. Taka skóra jest bardzo podatna na działanie czynników zewnętrznych (np. fizycznych, takich jak niska temperatura, promieniowanie słoneczne, ale również chemicznych, jak na przykład detergenty), łatwo ją podrażnić, a wszelkie jej uszkodzenia mogą prowadzić do wtórnych infekcji bakteryjnych. Skóra sucha może być problemem przejściowym, który nastąpił w wyniku działania niekorzystnych czynników zewnętrznych, ale może też być stanem stałym, którego etiologia i patogeneza zależą od wielu czynników, również genetycznych [2].

 

 

 

 

1. Humektanty – są to substancje higroskopijne, o charakterze hydrofilowym, które wiążą cząsteczki wody, zatrzymując ją na powierzchni skóry i dzięki temu wykazują działanie nawilżające. Do tych substancji należą między innymi:

• gliceryna (glicerol) – jest to związek należący do grupy alkoholi trójwodorotlenowych (trioli), bezbarwna, przezroczysta, gęsta ciecz. Gliceryna po aplikacji na skórę wykazuje właściwości nawilżające, regeneruje barierę skórną poprzez znaczące ograniczenie transepidermalnej utraty wody (ang. transepidermal water loss – TEWL), poprawia właściwości mechaniczne skóry, wykazuje również działanie łagodzące podrażnienia. Przypisuje jej się ponadto działanie przeciwbakteryjne, ułatwiające gojenie ran i chroniące przed promieniowaniem UV [3]. Powoduje zmiękczenie i zwiększa elastyczność wierzchnich warstw stratum corneum (warstwy rogowej skóry), co ma korzystny wpływ na przebieg procesów biochemicznych zachodzących w głębszych warstwach skóry. Gliceryna normalizuje również procesy degradacji desmosomów, ułatwiając prawidłowe złuszczanie [4].

• glikol propylenowy – należy do grupy alkoholi dwuwodorotlenowych (dioli), ma postać bezbarwnej cieczy. Zwiększa zdolności warstwy rogowej naskórka do wiązania wody, co w konsekwencji prowadzi do zmiękczenia i uelastycznienia stratum corneum [4].

• peptydy – najczęściej stosowane są hydrolizaty protein, głównie roślinnych, ale również peptydy o zmodyfikowanych właściwościach, zwiększających ich powinowactwo do skóry. Substancje te poprawiają nawilżenie skóry poprzez zatrzymywanie wody na powierzchni naskórka – z uwagi na duże rozmiary nie wnikają do warstwy stratum corneum, mają jednak wysokie powinowactwo do powierzchni skóry i dobre właściwości filmotwórcze [4].

• kwas hialuronowy – jest wielkocząsteczkowym związkiem należącym do grupy glikozaminoglikanów (GAG), występującym naturalnie w ludzkiej skórze. Substancja ta posiada wyjątkową zdolność do wiązania cząsteczek wody. Wykazano, że miejscowa aplikacja na skórę kwasu hialuronowego poprawia poziom nawilżenia i ujędrnia skórę [5].

• substancje niskocząsteczkowe, składniki NMF (ang. Natural Moisturizing Factor) – są to substancje wchodzące w skład mieszaniny określanej jako naturalny czynnik nawilżający, zdefiniowanej w latach 50-tych XX wieku. Tworzą ją głównie aminokwasy pochodzące z rozkładu enzymatycznego filagryny, jak również ich pochodne, sole kwasu piroglutaminowego, kwasu mlekowego oraz mocznik [6]. W praktyce w produktach kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji suchej skóry najczęściej stosowane są aminokwasy (np. arginina), mleczan sodu, sól sodowa kwasu pirolidonokarboksylowego (PCA-Na), jak również mocznik [4]. W przypadku tego ostatniego składnika jego działanie jest zależne od jego stężenia – w niższych koncentracjach (3–10%) działa nawilżająco, poprzez modyfikację struktury białek, osłaniając miejsce wiązania wody, dzięki czemu zwiększa się jej zawartość w warstwie rogowej naskórka. Prowadzi to do zmniejszenia TEWL wskutek zmniejszenia gradientu zawartości wody w naskórku w porównaniu ze skórą właściwą [7]. Innymi substancjami nawilżającymi, wchodzącymi w skład NMF, które można znaleźć w preparatach kosmetycznych, są cukry proste (np. glukoza, fruktoza, ramnoza) [8].

2. Emolienty – głównie są to lipidy lub sterole, nawilżające skórę poprzez poprawę jej barierowości, na drodze wypełniania przestrzeni między obumarłymi komórkami w warstwie rogowej naskórka [9]. Substancje te można podzielić na dwie grupy:

2.1. Emolienty pochodzenia naturalnego – są to przede wszystkim oleje roślinne, zawierające nasycone oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Jednym z nich jest kwas linolowy, występujący między innymi w oleju słonecznikowym (INCI: Helianthus annuus seed oil), z pestek winogron (INCI: Vitis winifera seed oil) czy z kiełków pszenicy (INCI: Triticum vulgare (wheat) germ oil). Związek ten poprawia barierę lipidową naskórka, chroni przed nadmierną utratą wody (TEWL) oraz normalizuje metabolizm skóry. Ponadto jest składnikiem błon komórkowych, a także jest wykorzystywany do produkcji cementu międzykomórkowego. Kwas γ-linolenowy, należący do grupy omega-6, występuje między innymi w oleju z ogórecznika (INCI: Borago officinalis oil), czarnej porzeczki (INCI: Ribes nigrum (black currant) seed oil) oraz w oleju z wiesiołka (INCI: Oenothera biennis (evening primose) seed oil). Natomiast przedstawiciel kwasów omega-3, kwas α-linolenowy, jest obecny w oleju lnianym (INCI: Linum usitatissimum seed oil), z kiełków pszenicy, ale również w glonach i fitoplanktonie morskim. Nienasycone kwasy tłuszczone (NNKT) obniżają TEWL, poprawiają stopień nawilżenia skóry, aktywizują procesy regeneracyjne uszkodzonej bariery lipidowej naskórka oraz niwelują stany zapalne i stabilizują metabolizm skóry. Ponadto, pełnią funkcję receptorów pobudzających syntezę lipidów barierowych skóry oraz białek, które są prekursorami NMF [10].

2.2. Emolienty syntetyczne – są to różnorodne substancje o charakterze lipidowym, które z uwagi na swoją budowę chemiczną wykazują powinowactwo do warstwy rogowej naskórka (charakter hydrofobowy). Ich zaletą jest większa trwałość chemiczna, co przekłada się na mniejsze ryzyko podrażnień i wystąpienia reakcji alergicznych. Najczęściej stosowane substancje to między innymi trigliceryd kaprylowo-kaprynowy (INCI: Caprylic/Capric Trigliceride) [11], eter dikaprylowy (INCI: dicaprylyl ether), czy mirystynian izopropylu.

2.3. Skwalen – związek o budowie terpenowej, prekursor cholesterolu. Po raz pierwszy odkryto go w oleju z wątroby rekina, ale występuje też w wielu olejach roślinnych. Stanowi główny składnik nienasyconych lipidów występujących na powierzchni skóry ludzkiej. Jest też składnikiem sebum, a oprócz działania nawilżającego skórę wykazuje również aktywność antyoksydacyjną [12].

3. Substancje okluzyjne – związki tworzące film (nieprzepuszczalną barierę) na powierzchni skóry, który hamuje parowanie wody (TEWL) [13]. Wśród nich wyróżniamy między innymi parafinę ciekłą. Jest to mieszanina węglowodorów nasyconych, otrzymywana podczas procesu destylacji i oczyszczania ropy naftowej. W kosmetyce surowiec ten wykorzystywany jest od ponad 100 lat, szacuje się, że pierwsze użycie parafiny w celach pielęgnacyjnych nastąpiło ok. 1870–1880 roku. Od tego czasu stosowana jest w wielu produktach, również dedykowanych dla małych dzieci. Z uwagi na prawie jednorodny skład chemiczny (długie, proste łańcuchy węglowodorowe) parafina ciekła tworzy na powierzchni skóry film, swoistą „palisadę”, która hamuje parowanie wody z powierzchni skóry, co powoduje zmiękczenie i zwiększoną hydratację komórek [14]. Do innych związków o działaniu okluzyjnym, występujących w preparatach kosmetycznych, zaliczamy lanolinę (rzadko stosowana z uwagi na charakterystyczny zapach oraz duże ryzyko wywołania reakcji alergicznej), wazelinę oraz związki silikonowe (np. dimetykon) [13].

   Wśród substancji powszechnie stosowanych w preparatach kosmetycznych, które wykazują działanie kojące i regenerujące suchą skórę, a przez to zwiększają nawilżenie skóry, należy również wymienić:

• pantenol (D-pantenol, deksopantenol) – jest biologicznie aktywną pochodną alkoholową kwasu pantotenowego, wchodzącą w skład witaminy B5. Po aplikacji na skórę, pantenol jest metabolizowany do kwasu pantotenowego, składnika koenzymu A oraz innych związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naskórka. Pantenol ułatwia gojenie ran, chroni skórę przed podrażnieniem, zwiększa nawilżenie skóry, poprawia funkcjonalność bariery skórnej [15]. Z uwagi na jego silne powinowactwo do keratyny, działa nawilżająco nie tylko jako składnik preparatów pozostających na skórze, ale również zmywalnych (tzw. rinse-off, np. żele do mycia ciała lub twarzy, szampony do włosów) [4].

• alantoina – jest heterocykliczną pochodną mocznika, należy do grupy ureidów. Wykazuje działanie keratolityczne, co ułatwia usunięcie nadmiaru zrogowaciałego naskórka, ale również stymuluje podziały komórkowe i epitelizację, co przyspiesza odnowę uszkodzonego naskórka. Ponadto ma działanie nawilżające [16].

• witamina A – zwiększa proliferację komórek skóry, co przyspiesza procesy jej odnowy i ułatwia jej regenerację [1]. Z tego powodu związek ten bardzo często występuje w preparatach dedykowanych do przesuszonej, łuszczącej się skóry, aby znormalizować zachodzące w niej procesy i przywrócić jej prawidłowy wygląd.

• witamina E – dzięki silnym właściwościom antyoksydacyjnym chroni lipidy występujące w skórze przed degradacją, co umożliwia utrzymanie prawidłowych funkcji skóry [1].

    Podsumowując, można zauważyć, jak duża liczba substancji jest wykorzystywana do pielęgnacji suchej skóry. Świadczy to dobitnie o tym, jak istotny jest to problem, i jak wielu osób on dotyka. Należy również podkreślić, że opisane powyżej związki działają w oparciu o różne mechanizmy, co pokazuje, jak złożoną strukturą jest skóra i jak wiele procesów zaangażowanych jest w utrzymanie jej prawidłowej homeostazy. Ponadto należy pamiętać, że aby uzyskać maksymalny efekt nawilżenia skóry, oprócz doboru właściwych preparatów, zawierających odpowiednie substancje, ważne jest również prawidłowe ich stosowanie. Do mycia przesuszonej skóry nie należy stosować silnych detergentów i mydeł, ale emolientów, które nie pozbawiają skóry naturalnego płaszcza lipidowego. Natomiast bezpośrednio po kąpieli należy zastosować preparat odnawiający barierę ochronną skóry w postaci balsamu, lotionu lub mleczka. Im bardziej sucha skóra, tym częściej należy aplikować kosmetyki nawilżające (nawet kilka razy dziennie).

 

Fot. Fotolia.com

 

Piśmiennictwo:
1. Żebrowska M.: „Substancje aktywne stosowane w kosmetykach. Część I. Substancje o działaniu przeciwzmarszczkowym oraz anti-ageing”. Aptekarz Polski, 2015, 106/84, 19-22
2. Wojnowska D., Chodorowska G., Juszkiewicz-Borowiec M.: „Sucha skóra – patogeneza, klinika i leczenie” Postępy Dermatologii i Alergologii, 2003, XX, 2, 98–105
3. Fluhr J. W., Darlenski R., Surber C.: „Glycerol and the skin: holistic approach to its origin and functions” British Journal of Dermatology, 2008, 159, 23–34
4. Arct J., Pytkowska K.: “Kosmetyki do pielęgnacji skóry suchej” Cosmetology Today, 2009, 3, 34–37
5. Nobile V., Buonocore D., Michelotti A., Marzatico F.:”Anti-aging and filling efficacy of six types hyaluronic acid based dermo-cosmetic treatment: double blind, randomized clinical trial of efficacy and safety” Journal of Cosmetic Dermatology, 2014, 13, 277-287
6. Majewski S. “Budowa i biologia skóry”. W: Noszczyk M.: „Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2011, 32
7. Kapuścińska A., Nowak I.: „Wykorzystanie mocznika i jego pochodnych w przemyśle kosmetycznym” Chemik, 2014, 68, 2, 91–96
8. Zielińska A., Nowak I., Żebrowska M.: „Substancje aktywne pochodzenia roślinnego, stosowane w produktach kosmetycznych. Ramnoza i inne cukry proste” Świat Przemysłu Kosmetycznego, 2015, 22, 2, 48-51
9. Kraft J. N., Lynde C. W.: „Moisturizers: what they are and a practical approach to product selection” Skin Therapy Letter, 2005, 10, 5, 1–8
10. Zielińska A., Nowak I.: “Fatty acids in vegetable oils and their importance in cosmetic industry” Chemik, 2014, 68, 2, 103-110
11. https://www.truthinaging.com/ingredients/capryliccapric-triglycerides
12. Huang Z.-R., Lin Y.-K., Fang J.-Y.: „Biological and pharmacological activities of squalene and related compounds: potential uses in cosmetic dermatology” Molecules, 2009, 14, 540-554
13. Del Rosso J. Q.: “Kosmeceutyki o działaniu nawilżającym: funkcja, skład i zastosowanie kliniczne”. W: Draelos Z. D.: „Kosmeceutyki”, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2011
14. Rawlings A. V., Lombard K. J.: “A review on the extensive skin benefits of mineral oil” International Journal of Cosmetic Science, 2012, 1–8
15. Camargo F. B., Gaspar L. R., Maia Campos P. M. B. G.: „Skin moisturizing effects of panthenol-based formulations” Journal of Cosmetic Science, 2011, 62, 361–369
16. Szymańska E.: „Alantoina – właściwości gojące i przeciwzapalne” Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 8 (1), 73–77