03.2010 – „Porównanie opłacalności terapii.”
Bez względu na to czy wyboru leku dokonuje pacjent (kupując lek OTC) czy instytucja podejmująca decyzje o finansowaniu terapii w skali globalnej (Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia), ze względu na ograniczone zasoby finansowe ich decyzje muszą uwzględniać element ekonomiczny związany z terapią, czyli jej opłacalność.
Ocena opłacalności terapii wymaga przeprowadzenia analizy ekonomicznej, która stanowi porównanie kosztów i efektów co najmniej dwóch różnych terapii. Jeśli jedną z tych terapii jest lek, wówczas tego typu ocenę nazywa się oceną farmakoekonomiczną. Farmakoekonomika jest więc tą częścią ekonomiki zdrowia, która wykorzystuje narzędzia ekonomii w celu bezpośredniego porównania ekonomicznych skutków stosowania różnych procedur terapeutycznych.
Jednym z podstawowych elementów analizy ekonomicznej jest analiza kosztów obejmująca identyfikację kosztów składowych, określenie wartości poszczególnych elementów kosztowych i w końcu ocenę wielkości kosztów całkowitych. W praktyce mówiąc o kosztach farmakoterapii pracownik systemu ochrony zdrowia myśli zwykle wyłącznie o koszcie, a właściwie o cenie leku i na tej podstawie stara się określić opłacalność zastosowania określonego produktu. Tymczasem ten sposób podejścia może doprowadzić do faworyzowania leków tanich, które niestety nie zawsze pozwalają na uzyskanie u danego pacjenta optymalnego efektu terapeutycznego.
Analizując ekonomiczne konsekwencje stosowania leku nie wystarczy ujęcie w analizie tylko jego kosztów, konieczne jest również określenie jakiego rodzaju koszty dodatkowe muszą być ponoszone w sytuacji, gdy dany lek zostanie zastosowany. Oczywiście w analizie dotyczącej całej populacji stosującej dany lek w danym wskazaniu, konieczne jest przewidzenie także konsekwencji finansowych sytuacji, w których lek powoduje różnego rodzaju problemy, np. wywołuje wymagające leczenia działania niepożądane. Co to oznacza dla osoby wykonującej analizę ekonomiczną? Oznacza to, że należy ustalić koszty: zakupu i podania leku, diagnostyki, która musi być wykonana przed rozpoczęciem lub w trakcie stosowania leku, konsultacji lekarskich związanych ze stosowaniem leku, leczenia działań niepożądanych, podawania leków osłonowych i wspomagających leczenie i inne koszty, jeśli są związane z daną terapią.
Porównując dwie terapie nierzadko wskazuje się te same rodzaje kosztów związanych z każdą z nich, jednakże wielkość tych kosztów może być znacząco różna i w konsekwencji decydować o opłacalności ich stosowania. Lek do podania dożylnego zwykle będzie droższy niż lek doustny, ponieważ na jego koszty składają się obok jego ceny, także koszty podania obejmujące m.in. koszty materiałów medycznych (strzykawka, igła, materiały opatrunkowe) oraz koszty pracy pielęgniarki (przygotowanie leku do podania np. rozpuszczenie oraz wykonanie iniekcji). Podobnie oceniając koszty chemioterapii cytostatykami uwzględnić należy nie tylko ich koszty zakupu, przygotowania do podania i podania przez fachowy personel, ale równie koszty stosowania leków osłonowych (np. przeciwwymiotnych) oraz koszty leczenia działań niepożądanych (np. podawania czynników wzrostu dla kolonii granulocytów). Wszystkie te elementy składowe kosztów mogą powodować, że cytostatyk nowej generacji obarczony mniejszą liczbą wymagających leczenia działań niepożądanych może okazać się w konsekwencji tańszy, niż stosowany dotychczas w danym wskazaniu cytostatyk starszej generacji.
Decyzję o opłacalności terapii wyłącznie na podstawie analizy kosztów podjąć można jedynie w sytuacji, gdy skuteczność obydwu porównywanych terapii jest identyczna. W praktyce o braku różnic w skuteczności można wnioskować, gdy ujawnione w badaniach klinicznych różnice pomiędzy porównywanymi terapiami są nieistotne statystycznie. W każdej analizie, w której porównywane terapie różnią się efektem, konieczne staje się jednak ustalenie jaki wpływ ta różnica w skuteczności ma na opłacalność stosowania każdej z nich. Można to zrobić obliczając tzw. współczynnik kosztów i efektywności, czyli oceniając koszt uzyskania określonego efektu dzięki zastosowaniu każdej z terapii. Pozwala to na bezpośrednie ich porównanie i wskazanie tej, której zastosowanie gwarantuje mniejsze koszty uzyskania efektu.
■ koszty całkowite stosowania leku A u pacjenta wynoszą 380 zł rocznie, a jego zastosowanie pozwala na wyleczenie 75% chorych
■ koszty całkowite stosowania leku B u pacjenta wynoszą 420 zł rocznie, a jego zastosowanie pozwala na wyleczenie 85%, trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy warto zastosować lek droższy, który pozwala wyleczyć więcej osób, czy bardziej wskazane jest pozostanie przy leku tańszym.
Wyniki pełnej analizy ekonomicznej umożliwią odpowiedź na pytanie, która z porównywanych terapii jest bardziej opłacalna. Niestety w codziennej praktyce lekarzy i farmaceutów wykorzystanie wyników tych analiz jest trudne nie tylko ze względu na brak wystarczającej liczby publikacji uwzględniających warunki polskie, ale również dlatego, że ich analiza wymaga umiejętności interpretacji wyników i krytycznego spojrzenia na projekt analizy i zastosowany model. W Polsce znaleźć można już coraz więcej publikacji, w tym również książkowych, które przybliżają zagadnienia z zakresu analiz ekonomicznych problemów zdrowotnych.
Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki
Katedry Toksykologii
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
