Dwadzieścia pięć lat temu…
Czas nie zatrze śladu tamtych dni
Redakcja Aptekarza Polskiego dziękuje pani magister Lidii Czyż za przekazanie wspomnień. Autorka była uczestnikami wydarzeń, które doprowadziły do odrodzenia samorządu aptekarskiego.
Rok 1991 był wyjątkowy w przebiegu dziejów polskiej farmacji, w jej pracy w warunkach gospodarki planowej. Minęło wtedy dokładnie czterdzieści lat od chwili, gdy aptekarze dosłownie obudzili się w nowej, socjalistycznej rzeczywistości i na kolejne lata zostali wpisani w system ochrony zdrowia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
W zimie 1991 roku, na łamach tygodnika „Służba Zdrowia” ukazał się ujednolicony projekt „Ustawy o izbach aptekarskich” w brzmieniu przygotowanym wspólnie przez Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne (dr Henryk Mionskowski) – opowiadający się za Izbami Farmaceutycznymi oraz Zespół Farmaceutyczny Sekcji Krajowej Służby Zdrowia przy NSZZ „Solidarność” (dr Stanisław Vogel) – optujący za Izbami Aptekarskimi. Projekt ten wywołał ogromne poruszenie wśród farmaceutów, zatrudnionych w Przedsiębiorstwach Zaopatrzenia Farmaceutycznego „Cefarm”, w owych czasach praktycznie monopolisty upoważnionego do prowadzenia aptek. Do szeregowego „magistra” ledwie docierały wiadomości, że na mocy tzw. ustawy Wilczka [1], można ponownie tworzyć placówki zaopatrzenia farmaceutycznego na swój własny rachunek.
W aptekach, co dzisiaj wydaje się dziwnie brzmieć, zatrudnieni byli farmaceuci zajmujący stanowiska służbowe kierownika, zastępcy kierownika czy asystenta (młodszego lub starszego). Wszyscy oni byli właśnie farmaceutami, nikt nie używał określenia „aptekarz”, aptekarz kojarzył się z zacofanymi, zaniedbanymi (bo tak określano apteki działające w kraju przed radykalną zmianą ich charakteru) placówkami, w których ów „aptekarz” był tylko wykonawcą recepty lekarskiej, a z jej wykonania czerpał zysk, pobierając opłaty kosztem pacjenta.
O samorządzie aptekarskim niewiele „w terenie” wiedziano. Realną płaszczyzną „wymiany doświadczeń i poglądów” fachowych pracowników służby zdrowia był, tak właśnie nazwany, Związek Zawodowy Pracowników Służby Zdrowia, z jego sekcją farmaceutyczną. Chociaż formalnie członkiem związku był każdy pracownik, to ta „wymiana poglądów” zawierała się przede wszystkim w dyskusji o sprawach socjalnych, nie tylko i nie zawsze dotyczących farmaceutów. Nieco szerszą możliwością spotkań magistrów farmacji były zebrania Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. W swych programach zawierały, oprócz treści ściśle naukowych, również dyskusje ogólne, dotyczące wykonywania zawodu. Z tego środowiska wychodziły nie tylko opracowania historyczne, tu powstawały plany reaktywacji, tak brutalnie przerwanej, działalności własnej członków zawodu.
Sami farmaceuci samorząd aptekarski utożsamiali z najwyższym osiągnięciem polskich aptekarzy dwudziestolecia II Rzeczpospolitej, chociaż ustawa o izbach aptekarskich [2] tak naprawdę została w pełni wprowadzona w życie dopiero w lipcu 1944 r.
Od chwili, gdy 19 kwietnia 1991 r, Sejm RP przyjął ustawę o izbach aptekarskich, rozpoczęła się praca – naprawdę była to prawdziwa, wykonywana z ogromnym entuzjazmem „praca u podstaw”. Włączyli się w nią wszyscy nieomal farmaceuci, bez względu na swoją pozycję zawodową i miejsce wykonywania zawodu. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej (którym był wtedy Władysław Sidorowicz), w myśl ustawy [3], w ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie tego aktu prawnego, miał obowiązek powołać Komitet Organizacyjny Izb Aptekarskich.
W pracy Komitetu Organizacyjnego miało uczestniczyć w sumie około 80 osób, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, po konsultacjach z oddziałami wojewódzkimi, wytypował czterdziestu kandydatów. Kandydaci wysunięci przez ZG PTFarm, 26 czerwca 1991 roku, na posiedzeniu w siedzibie Towarzystwa w Warszawie, otrzymali nominacje podpisane przez Ministra Władysława Sidorowicza. Pozostałych kandydatów desygnowały związki zawodowe.
Pierwsze, niejako konstytucyjne zebranie członków Komitetu Organizacyjnego, odbyło się już 29 lipca 1991 r., w Sali Kinowej Gmachu Ministerstwa przy ulicy Miodowej.
Zebranie otworzyła dyrektor Departamentu Farmacji MZiOSp., mgr farm. Janina Mańko. Wiceminister Zdrowia, dr Jerzy Kurkowski, również obecny na sali, stwierdził, że aptekarze (po lekarzach i pielęgniarkach) są kolejną grupą zawodową w służbie zdrowia, która będzie zintegrowana w zawodowym samorządzie. Minister wobec zgromadzonych, powiedział: „Zawsze ci, którzy muszą stanąć na czele, są pod specjalną obserwacją; nie zawsze wszystko udaje się i dlatego potrzebna jest atmosfera poparcia i społeczne przyzwolenie na popełnianie drobnych błędów. Jednocześnie ci, którzy podejmują trud tworzenia czegoś nowego, muszą mieć świadomość, że brzemię wchodzenia w nową rzeczywistość będzie połączone z pewnym dyskomfortem psychicznym”.
Prowadzącym zebranie, na wniosek mgr J. Mańko został prof. dr hab. Witold Wieniawski, Prezes ZG PTFarm. Rozpoczynając obrady, stwierdził on: „Po długiej przerwie i długotrwałych dyskusjach parlament przesądził o tym, że powstać mają Izby Aptekarskie. W tym momencie ważne jest, aby Izby sprawnie zostały powołane i dobrze reprezentowały interes społeczny, publiczny jak i zawodowy. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne rolę swą w powołaniu Izb wypełniło i od tej chwili będzie z nimi ściśle współpracować”.
Sekretarzami zebrania były mgr farm. Danuta Hermaszewska z Olsztyna i mgr farm. Zofia Banak z Zakopanego. Zanim dokonano wyboru Przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Izb Aptekarskich, sprawdzono obecność na sali powołanych przez Ministra członków Komitetu. Nastąpiła niejaka niezgodność w interpretacji artykułu 3 Ustawy o izbach aptekarskich – wśród zgromadzonych znalazły się osoby bez nominacji, a ponadto byli też przedstawiciele grupy zawodowej techników farmaceutycznych, jako osób wykonujących zawód aptekarza. Po imiennym sprawdzeniu nominacji i bardzo burzliwej dyskusji, przyjęto, że na przewodniczącego komitetu organizacyjnego może kandydować jedynie osoba posiadająca dyplom magistra farmacji i nominację. Kandydatami zostali: mgr farm. Irena Matuszewska z Poznania, dr Tadeusz Szuba z Warszawy oraz dr Stanisław Vogel z Elbląga. Zaszczytu kandydowania nie przyjął dr hab. Bazyli Leszczyłowski, piąta kandydatura nie spełniała wymogów formalnych.
Kandydaci przedstawili swoje zamierzenia w pracy samorządowej. Oprócz oczywistego, jakim było jak najszybsze zwołanie I Zjazdu Aptekarzy, były to: konieczność doprowadzenia do tego, aby stanowisko podsekretarza stanu zostało obsadzone przez farmaceutę, jak również uświadomienie czynnikom decyzyjnym, że apteka nie może znajdować się w posiadaniu niefarmaceuty, chociażby ze względów bezpieczeństwa. W tajnym głosowaniu Przewodniczącym Komitetu został dr Stanisław Vogel.
W kolejnym punkcie postanowiono o podziale kraju na obszary działalności przyszłych izb. Dyskutowano dwie propozycje – według ośrodków akademickich oraz według terytoriów pracy przedsiębiorstw zaopatrzenia farmaceutycznego. Ostatecznie przyjęto następujące brzmienie tego wniosku: „Tymczasowe Okręgowe Izby aptekarskie tworzy się w granicach istnienia tzw. starych województw z ośrodkami działania PZF Cefarm”. Do Prezydium Komitetu desygnowano po jednej osobie z tak określonych terenów oraz kilka osób dodatkowych, w sumie 23 członków posiadających nominacje. Z tą chwilą Komitet Organizacyjny stał się Naczelną Izbą Aptekarską, ze wszystkimi jej uprawnieniami.
To historyczne zebranie farmaceutów-aptekarzy sprzed dwudziestu pięciu laty rozpoczęło pracę samorządową. Wiele się wydarzyło, wiele też inicjatyw i opracowań nie zostało nie tylko wprowadzonych w życie, nie zostało nawet wziętych pod uwagę przez „czynniki decyzyjne”. Tym głównym postulatem, który przewijał się w dyskusji podczas decydowania o wyborze Przewodniczącego Komitetu była, jak to później określano, „apteka dla aptekarza”. Do dzisiaj powraca to zagadnienie, chociaż wydawałoby się – i wtedy i teraz – że jest to „oczywista oczywistość”. Nawet był moment tej oczywistości spełnienia.
mgr farm. Lidia Maria Czyż
Członek Komitetu Organizacyjnego Izb Aptekarskich (Rzeszów)
[1] Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, Dz. U. 1988, nr 041, poz. 324
[2] Ustawa o izbach aptekarskich z dnia 15 czerwca 1939 r., Dz. U. 1939, nr 55, poz 346
[3] Ustawa o izbach aptekarskich z dnia 19 kwietnia 1991 r., Dz.U. Nr 44 z dn. 14 maja 1991 r., ustawa weszła w życie 28 maja 1991 r.
