07.2011 – „Opieka farmaceutyczna. Przeciwwskazania? – Nie występują.”

PRZECIWWSKAZANIA? NIE WYSTĘPUJĄ.

 

   Poniżej publikujemy dwugłos, lekarza i farmaceuty, o opiece farmaceutycznej. Lekarz jest profesorem Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Stanowisko farmaceutów wyraża doktor nauk farmaceutycznych z krakowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przedstawiciele tych dwóch znakomitych polskich uczelni medycznych mówią zgodnym tonem – opieka farmaceutyczna służy pacjentowi. Jak najbardziej.

 

1. Co to jest opieka farmaceutyczna i czy jest potrzebna w Polsce

 

Dobrze rozumiana opieka farmaceutyczna to dodatkowa pomoc farmaceuty w planowaniu i realizacji farmakoterapii przez pacjentów. Biorąc pod uwagę, że Polacy należą do nacji konsumujących najwięcej leków w Europie, a wydatki na refundację leków pochłaniają niemały procent budżetu NFZ, ta dodatkowa pomoc wydaje się w pełni uzasadniona. Tym bardziej, że w chwili obecnej żaden z lekarzy nie ma pełnej wiedzy o wszystkich lekach przepisywanych pacjentowi przez różnych specjalistów. Jeśli dołożyć do tego coraz liczniejsze leki, dostępne bez recepty (leki OTC), oraz paraleki i suplementy diety, obraz staje się jeszcze bardziej zagmatwany. W tej sytuacji dobrze, żeby pacjent mógł skorzystać z kompetentnej pomocy farmaceuty, którego, tak jak lekarza, obowiązują normy etyczne, a nie wyłącznie sprzedawcy, którego jedynym celem jest zysk.

2. Jaką korzyść mogą odnieść pacjenci z wprowadzenia opieki farmaceutycznej

 

Polskie społeczeństwo starzeje się, i proporcjonalnie do tego przybywa osób, chorujących na choroby przewlekle. W efekcie, coraz liczniejsza grupa osób musi mierzyć się z problemami, wynikającymi z konieczności wieloletniego leczenia, nierzadko licznymi lekami. Trudno się dziwić, że wielu pacjentów gubi się w nim, i nie kontynuuje go zgodnie z zaleceniami. Agresywny marketing firm farmaceutycznych sprawia, że niejeden pacjent rezygnuje ze względów finansowych z wykupienia najważniejszych dla życia leków (np. krążeniowych), a w zamian za to, decyduje się na zakup reklamowanego preparatu wielowitaminowego. Dodatkowa pomoc, jaką mogą takiemu pacjentowi wyświadczyć farmaceuci, jest zatem nie do przecenienia. Dodajmy do tego możliwość indywidualnej nauki stosowania leku (a coraz więcej leków wymaga takich umiejętności, by wspomnieć choćby rozmaite formy leków wziewnych), czy zadbania o systematyczność leczenia i przestrzeganie zaleceń terapeutycznych, a pojawi się obraz realnych korzyści, jakie z opieki farmaceutycznej mogą odnieść pacjenci.

3. Jaką korzyść mogą odnieść lekarze z wprowadzenia opieki farmaceutycznej

 

Wbrew pozorom, opieka farmaceutyczna może przynieść lekarzom konkretne korzyści. W chwili obecnej lekarze są najczęściej całkowicie nieświadomi, jakie pacjenci przyjmują leki OTC i suplementy diety, a ma to często istotny wpływ na wyniki prowadzonego przez nich leczenia. Wśród nich są bowiem leki o silnym działaniu, jak choćby niesterydowe leki przeciwzapalne, które nie tylko mogą prowadzić do znanych działań niepożądanych, ale także do istotnych interakcji lekowych (np. z lekami przeciwcukrzycowymi!). Farmaceuta może tu być swoistą „ostatnią linią obrony” przed zastosowaniem leków, które tą terapię mogą istotnie zaburzyć. Dodatkowa korzyść wynika z tego, że ulotki umieszczane w opakowaniach leków mają często w Polsce działanie zniechęcające pacjenta do leczenia. Jeśli pacjent napotka w nich informacje o licznych, potencjalnie niebezpiecznych działaniach niepożądanych, może zniechęcić się do leczenia do tego stopnia, że go w ogóle nie rozpocznie. I tu rola farmaceuty, który język nieprzyjaznych ulotek lekowych może „przetłumaczyć” pacjentowi na zrozumiały język polski.

4. Czego lekarze obawiają się, myśląc o opiece farmaceutycznej

 

Słysząc o opiece farmaceutycznej, lekarze obawiają się dwu rzeczy. Przede wszystkim ich niepokój budzi fakt, że ktoś – nawet jeśli ma to być farmaceuta – będzie na swój sposób recenzował ich pracę. Mówiąc wprost, nie chcą, żeby ktoś skomentował ich receptę w stylu „Co za nieuk to panu przepisał!”. A o taki komentarz nietrudno, jeśli weźmie się pod uwagę, że niejeden pacjent, z racji swoich licznych schorzeń, musi przyjmować wiele leków, które mogą przecież wchodzić w jakieś interakcje lekowe. Drugie, potencjalne źródło obaw lekarzy, to kwestie finansowe. W niektórych krajach Europy opieka farmaceutyczna opłacana jest ze środków systemu opieki zdrowotnej. Gdyby takie rozwiązania przyjął NFZ, lekarze mogliby to odebrać jako odbieranie funduszy im, na korzyść farmaceutów.

5. Co najbardziej hamuje rozwój opieki farmaceutycznej w Polsce

 

Dobra wola licznych farmaceutów nie wystarczy, jeśli w chwili obecnej opiece farmaceutycznej nie sprzyja prawodawstwo. Kolejne istotne bariery to brak w wielu aptekach warunków lokalowych, w  których w niekrępujący dla pacjenta sposób farmaceuta mógłby z nim prowadzić dyskusję. Opiece farmaceutycznej nie sprzyjają wreszcie rozwiązania finansowe – wiele aptek woli obniżyć ceny wybranych preparatów, niż oferować swoim pacjentom dodatkową usługę, za którą ani pacjent, ani NFZ w chwili obecnej nie chcą płacić.

6. Jak opieka farmaceutyczna ma się do wprowadzanego właśnie w Polsce systemu Elektronicznego Konta Pacjenta i e-recept

 

Wysoka liczba aptek w Polsce sprawia, że pacjenci rzadko korzystają wyłącznie z jednej, nawet jeśli jest to apteka najbliższa ich miejscu zamieszkania. Wręcz przeciwnie, zwłaszcza pacjenci muszący wykupywać większą ilość leków, porównują ceny w wielu aptekach i część recept realizują w jednej, a część w innej. W tej sytuacji nawet najlepsze chęci farmaceuty nie wystarczą, aby sprawnie prowadzić opiekę farmaceutyczną, jeśli nie zostanie wprowadzony jednolity system elektronicznego konta pacjenta, umożliwiający – za zgodą pacjenta – podgląd recept wypisanych przez wszystkich lekarzy, oraz zrealizowanych we wszystkich aptekach. To również pozwoli farmaceucie uniknąć żmudnego wypełniania karty pacjenta, poczynając od standardowych informacji demograficznych, i skupić się na meritum opieki farmaceutycznej. Korzystny efekt może dać również powszechne wykorzystanie e-recept, które przyspieszą wydawanie leków z apteki, i pozwolą uniknąć wielu niepotrzebnych pomyłek. Nie od dziś wiadomo, że charakter pisma lekarskiego pozostawia wiele do życzenia, czego zresztą dowodzą liczne przykłady publikowane na łamach Gazety Lekarskiej.

 

Notatka o autorze:
dr hab. med. prof. nadzw. UM Przemysław Kardas jest kierownikiem I Zakład Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Jego zainteresowania naukowe dotyczą tematyki przestrzegania zaleceń terapeutycznych (compliance). W latach 2010-2010 – prezydent Europejskiego Towarzystwa ds. Badań nad Przestrzeganiem Zaleceń Terapeutycznych ESPACOMP. Jest również kierownikiem naukowym międzynarodowego projektu naukowo-badawczego Project ABC, dotyczącego przestrzegania zaleceń terapeutycznych, realizowanego w ramach 7 Programu Ramowego Unii Europejskiej.
 

 

1. Co to jest opieka farmaceutyczna i czy jest potrzebna  w Polsce

 

Idea opieki farmaceutycznej narodziła się w latach 70. XX wieku, a jej intensywny rozwój rozpoczął się w latach 90. Wtedy zaczęto o niej mówić i pisać także w Polsce, a od kilku lat jest nauczana na wydziałach farmaceutycznych polskich uczelni medycznych. W 2008r. w ustawie o Izbach Aptekarskich zapisano, że prowadzenie opieki farmaceutycznej może być formą wykonywania zawodu farmaceuty. Zdefiniowano ją jako dokumentowy proces, w którym farmaceuta współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta.
Podanie leku nie zawsze jednak przynosi oczekiwany efekt, zdarzenie lub okoliczności dotyczące farmakoterapii, które rzeczywiście lub potencjalnie przeszkadzają w uzyskaniu pożądanych efektów zdrowotnych określa się mianem problemu lekowego (Drug Related Problem, DRP). W procesie opieki farmaceutycznej farmaceuta skupia się na wykrywaniu, ustalaniu przyczyn i rozwiązywaniu takich problemów.

2. Jaką  korzyść mogą odnieść pacjenci z wprowadzenia opieki farmaceutycznej

 

Działania farmaceuty w ramach opieki w Polsce obejmują głównie edukację pacjenta w zakresie prawidłowego przygotowania, podania i przechowywania leku oraz współpracę z lekarzem w celu rozwiązywania problemów lekowych. W przypadku leków wydawanych na receptę do lekarza należy ostateczna decyzja o zmianie substancji, postaci czy dawki leku. Farmaceuta może natomiast zadbać o to, aby pacjent nie stosował przeciwwskazanych u niego, lub niepotrzebnych leków OTC (leków dostępnych bez recepty), czy tak modnych ostatnio suplementów diety.
Pacjent objęty opieką zwiększa więc swoje szanse na uzyskanie optymalnego efektu farmakoterapii w najkrótszym możliwym czasie i przy najmniejszych nakładach finansowych, unika stosowania niepotrzebnych lub niewskazanych leków OTC oraz ma szansę uzyskać poprawę wiedzy i umiejętności związanych z własną chorobą (np. nauczyć się pomiaru glikemii).

3. Jaką  korzyść mogą odnieść farmaceuci z wprowadzenia opieki farmaceutycznej

 

Obecnie jedyną korzyścią z opieki farmaceutycznej jest poprawa wizerunku farmaceuty w społeczeństwie, wskazanie go jako osoby wykształconej i kompetentnej w zakresie stosowania leków i podniesienie jego satysfakcji zawodowej. Farmaceuci nie spodziewają się teraz żadnych profitów finansowych, ale liczą na zwiększenie lojalności pacjentów i ich przywiązania do apteki.

4. Czego farmaceuci obawiają się, myśląc o opiece farmaceutycznej

 

Trudności i obawy związane z opieką farmaceutyczną to przede wszystkim konieczność przechowywania danych wrażliwych pacjentów, co wymaga uzyskania zgody GIODO, oraz konieczność poniesienia wydatków na przygotowanie i wyposażenia pomieszczenia do spotkań z pacjentem. Obawy wzbudza także brak jasnego rozdzielenia kompetencji lekarzy i farmaceutów. Farmaceuci nie chcą, aby ich działania były postrzegane jako zawłaszczanie, ale tylko wspomaganie lekarzy.

5. Co najbardziej hamuje rozwój opieki farmaceutycznej w Polsce

 

Na całym świecie organizacje lekarzy i farmaceutów zacieśniają współpracę, opracowując wspólne zalecenia i wytyczne w zakresie użytkowania leków przez pacjentów. Wydaje się więc, że poszerzenie i zacieśnienie współpracy pomiędzy organizacjami lekarzami i farmaceutów w Polsce pozwoliłoby na racjonalizację stosowania leków przez pacjentów, zmniejszyłoby ilość problemów i błędów lekowych, a w przyszłości doprowadziło do poprawy wskaźników zdrowotności społeczeństwa polskiego. Rozwinięcie takiej współpracy pozwoliłoby przekonać lekarzy, że rolą farmaceutów w systemie zdrowotnym jest wspomaganie lekarza w monitorowaniu zachowań pacjenta związanych z lekiem. Szczególnie, że farmaceuta jest ostatnim ogniwem w systemie dystrybucji leków, a co za tym idzie ma szansę wykryć i rozwiązać problemy lekowe, zanim ich skutki ujawnią się w procesie terapii. 

6. Jak opieka farmaceutyczna ma się do wprowadzanego właśnie w Polsce systemu Elektronicznego Konta Pacjenta i e-recept

 

Doskonałym punktem wyjścia do wdrażania opieki farmaceutycznej może stać się system e-recept, jeśli dostarczy informacji o zleconych i wykupionych przez pacjenta lekach. Farmaceuta śledząc historię farmakoterapii będzie mógł zapobiec chociażby zjawisku niestosowania zaleceń terapeutycznych. Warto byłoby przy tej okazji rozpocząć pracę nad zintegrowaniem systemu e-recept z systemami dokumentacji farmaceutycznej, co ułatwi wymianę informacji między lekarzami i farmaceutami.

 

Notatka o autorze:
Dr n. farm. Agnieszka Skowron kieruje Pracownią Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki CM UJ. Jest członkiem założycielem i przewodniczącą (w kadencji 2009-2011) Ogólnopolskiej Sekcji Opieki Farmaceutycznej PTFarm. Z ramienia GIF jest członkiem Committee of experts on quality and safety standards in pharmaceutical practices and care (CD-P-PH/PC), który w ramach European Directorate for the Quality of Medicines and Health Care przy Radzie Europy działa na rzecz poprawy jakości praktyki farmaceutycznej, w szczególności dystrybucji leków i opieki farmaceutycznej. Jej zainteresowania zawodowe skupiają się na badaniu, wdrażaniu i upowszechnianiu opieki farmaceutycznej wśród farmaceutów.