08.2009 – „Laboratorium galenowe i inne skarby na pokaz.”

sierpień 2009, nr 36/14 online

Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” w Bydgoszczy.

LABORATORIUM GALENOWE

I INNE SKARBY NA POKAZ

Fot 1. – Zabytkowa rzeźba łabędzia zdobiąca do 1958 r. wejście do apteki od ul. Gdańskiej.

   Muzeum Farmacji „Pod Łabędziem” w Bydgoszczy powstało na zapleczu istniejącej do dziś Apteki „Pod Łabędziem”, założonej 27 grudnia 1853 r. przez Constantina Augusta Menzla. Była ona wówczas trzecią czynną apteką w mieście. Usadowiona przy ulicy Gdańskiej 5, w samym centrum Bydgoszczy, funkcjonowała w czasach spokojnych i w trakcie burz dziejowych. Po II wojnie światowej upaństwowiona, w 1990 r. doczekała ponownego przejścia w ręce prywatne.
   Apteka „Pod Łabędziem” łączy nowoczesność z tradycjami. 27 grudnia 2003 r., dokładnie w 150. rocznicę powstania apteki, dzięki staraniom aptekarza – kolekcjonera, mgr. farm. Bartłomieja Wodyńskiego na jej zapleczu zostało otwarte muzeum.
   16 grudnia 2004 r. placówka ta otrzymała, zatwierdzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, statut muzealny.

Fot. 2. – Zajęcia muzealne prowadzone przez kustosza.

   Muzeum posiada sześć pomieszczeń ekspozycyjnych: salę ekspozycyjną, XX – wiecznej recepturę, bibliotekę, zielarnię, z przełomu XIX i XX w., zabytkową izbę ekspedycyjną, a także muzealny skarb w postaci oryginalnego laboratorium galenowego z końca XIX, które stanowi jedyny tego typu zabytek farmaceutycznej kultury materialnej w Polsce.
   Zbiory muzeum pochodzą z dwóch zasadniczych źródeł. Są to pozostałości po dawnym wyposażeniu Apteki „Pod Łabędziem”, a także tworzona całe życie kolekcja założyciela muzeum, Bartłomieja Wodyńskiego. Liczba eksponatów rośnie także dzięki otrzymywanym przez muzeum darom.
   Ogromnym atutem placówki jest szeroka rozpiętość czasowa pochodzenia eksponatów. Najstarsze starodruki pochodzą bowiem aż z XVI w. Najmłodszymi obiektami są zaś pamiątki aptekarskie z lat osiemdziesiątych XX w.

Fot. 3. – Pamiątki związane z Apteką oraz Drogerią "Pod Łabędziem"

   Zdecydowana większość zbiorów pochodzi z obszaru zachodnich ziem Polski i terenu dzisiejszych Niemiec. Część eksponatów stanowi dziedzictwo byłego Królestwa Kongresowego, zachodnich guberni zaboru rosyjskiego lub Galicji.
   Na szczególną uwagę zasługują wspomniane już wcześniej laboratorium galenowe oraz biblioteka muzealna.
   Laboratorium zachowało się w stanie niemal nie zmienionym od czasu swego powstania. Znajdują się w nim między innymi: napędzany parą wodną cykl produkcyjny oraz pochodząca z 1905 r. tabletkarka firmy Fritz Kilian. Jako wyjątkowy zespół muzealiów stanowiło ono podwalinę dla powstania muzeum.

Fot. 4. – W zielarni.

Chlubą biblioteki jest ponad trzydzieści starodruków medyczno – farmaceutycznych. Najstarszy z nich „Memorabilium…” autorstwa Antonio Mizaldo Monluciano, wydano we Frankfurcie w 1566 r. W bibliotece znajdują się również rękopisy, w tym najstarsze z 1681 i 1713 r. Ogólnie biblioteka liczy ponad trzy tysiące woluminów. W miarę możliwości jej zasoby uzupełniane są o najnowsze publikacje, głównie z zakresu historii farmacji i medycyny.

Fot. 5. – Fragment linii produkcyjnej z przełomu XIX/XX w.

w laboratorium galenowym.

Częścią biblioteki jest także archiwum muzealne. Do ciekawszych pozycji wchodzących w jego skład należy druk wydany przez Radę Miejską i burmistrza, Gdańska z powodu panującej w 1708 r. zarazy.
Wśród pozostałych eksponatów możemy wyodrębnić zbiory: naczyń aptecznych, moździerzy, wag, opakowań na leki, recept, sygnatur oraz innych niezwykle interesujących utensyliów farmaceutycznych. Odrębną grupę stanowi zaś bogata kolekcja kart pocztowych z wizerunkami aptek.

Fot. 6. – Stół recepturowy w laboratorium galenowym.

Liczba eksponatów sięga pięciu tysięcy. Choć Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” jest zdecydowanie mniejsze niż podobne placówki w Krakowie, czy w Warszawie, to jednak niektóre z obiektów znajdujących się w Bydgoszczy wzbudzają niekłamany podziw w oczach kolegów muzealników ze wspomnianych tu ośrodków, czego dowodem jest pożyczanie eksponatów na organizowane przez nich wystawy.

Fot. 7. – Ze zbioru starodruków biblioteki muzealnej.

W minionych pięciu latach istnienia Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” wypełniało cele zawarte w ministerialnym statucie, realizując je poprzez działalność: wystawienniczą, dydaktyczną, społeczno – popularyzatorską, naukowo – badawczą oraz wydawniczą. Do tej pory muzeum zrealizowało siedem wystaw czasowych oraz jak już wspomniano udostępniało także swoje obiekty innym placówkom.
Działalność dydaktyczna polega przede wszystkim na prowadzeniu przez pracowników muzeum zajęć dla uczniów szkół różnego szczebla i studentów.

Fot. 8. – Czasopismo "Apothecaria Bydgostiana. Studia z Dziejów Farmacji i Medycyny" ukazujące się we współpracy muzeum z innymi instytucjami od 2005 r.

   Ekspozycje muzealne zwiedziło także wiele osób prywatnych. Niemal codziennie muzeum przyjmowało i przyjmuje kilkoro zwiedzających. Wśród nich są mieszkańcy Bydgoszczy, goście z innych miast Polski, Europy i reszty świata między innymi z tak odległych krajów jak z Argentyna, Chiny, czy USA.
   Dotychczas muzeum odwiedziło blisko 10000 osób, a podkreślić należy, że prowadzenie zajęć oraz oprowadzanie po muzeum było i jest nieodpłatne.
   Do działalności społeczno – popularyzatorskiej należy zaliczyć cykliczne oraz okazyjne spotkania, bydgoskich organizacji społecznych i naukowych. Do tej pory muzeum mogło gościć przy takich okazjach około dwudziestu organizacji i stowarzyszeń różnego typu.

Fot. 9. – Rzeźba łabędzia (kopia) nad wejściem do apteki.

   Muzeum brało czynny udział w corocznych nocach muzealnych, obchodach Młodzieżowego Forum „Śladami Łukasiewicza”, organizowanego przez Zespół Szkół Chemicznych im. I. Łukasiewicza w Bydgoszczy.
   Dzięki wsparciu lokalnych władz muzeum odzyskało figurę łabędzia, która od 1958 r. znajdowała się w zbiorach Muzeum Farmacji UJ w Krakowie. W dniu 27 grudnia 2006 r., po 48. latach nieobecności posadowiona została ona ponownie nad wejściem do Apteki „Pod Łabędziem”. Gwoli ścisłości należy zaznaczyć, iż nad apteką umieszczono kopię, natomiast oryginał można dziś zobaczyć na ekspozycji stałej w zaprzyjaźnionym Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.
   Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” zajmuje się zabezpieczeniem i naukowym opracowaniem świadectw farmaceutycznej kultury materialnej, a szczególnie ważne miejsce w tej pracy stanowi rekonstrukcja dziejów aptekarstwa polskiego, zwłaszcza bydgoskiego.

Zasoby muzeum wykorzystywane są w celach badawczych. Opierał się na nich między innymi dr Bartosz Wachulec, przygotowując swą dysertację zatytułowaną „Dzieje aptekarstwa w Bydgoszczy (od początku istnienia do roku 1951”.
Muzeum wraz z Bydgoskim Oddziałem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego zorganizowało także cztery zagraniczne wyjazdy naukowo – szkoleniowe. Ich uczestnicy odwiedzili Niemcy, Szwajcarię, Francję, Węgry, Włochy oraz Francję. Z udział w wyjazdach przyznawane były punkty szkoleniowe.

Fot. 10. – Naczynie apteczne zawierające sproszkowane chrząszcze zwane pryszczawkami, kantarydami lub muchami hiszpańskimi blędnie uznawanymi za wybitny środek pobudzający popęd płciowy.

   Niezwykle ważną sferą aktywności muzeum jest działalność wydawnicza. Wraz z otwarciem placówki został wydany pod redakcją dr. hab. n. farm. Aleksandra Drygasa, album pod tytułem „Apteka w Bydgoszczy – 150 lat”.
   W 2005 r., z okazji otwarcia wystawy „Apothecaria Bydgostiana”, ukazał się pierwszy numer zeszytów naukowych pod tytułem „Apothecaria Bydgostiana. Studia z Dziejów Farmacji i Medycyny.”, a dzięki pomocy Urzędu Miasta Bydgoszczy przygotowano i wydano już dziesięć tomów tego periodyku. Jest on rozsyłany do 40 naukowych bibliotek w kraju i zagranicą.

   Muzeum Farmacji „Pod Łabędziem” ukazuje piękno i splendor zawodu aptekarza – farmaceuty oraz podkreśla jak istotną rolę odgrywał i odgrywa ten zawód.

Wojciech Ślusarczyk

fot. Z archiwum muzeum