11.2010 – „Zdrowych i wesołych Świąt, czyli wędrówka szlakiem świątecznych potraw.”

   Świąteczny czas to okres, kiedy w imię tradycji jesteśmy w stanie zrezygnować ze zdrowego żywienia obarczając nasze organizmy nadmiernymi ilościami niezdrowych składników. Niestety, świąteczne dania zazwyczaj bazują na dużej ilości tłuszczów, a słodkie desery są źródłem pustych kalorii. Nasuwa się pytanie, czy święta, a raczej czas spędzony przy świątecznym stole może być zdrowy dla naszego organizmu? Na pewno tak, jeśli tylko zechcemy sami o to zadbać. Jeśli chcemy cieszyć się zdrowymi świętami wystarczy, że przygotowując bożonarodzeniowe menu, niezdrowe składniki zastąpimy ich wartościowymi odpowiednikami (np. zwiększając ilość błonnika i tłuszczów nienasyconych). Oprócz tego powinniśmy zachować umiar i rozsądek w czasie świątecznej biesiady.

   W Polsce gospodynie często są wierne tradycji, przygotowując co najmniej 12 potraw. Głównymi daniami są karp i barszcz z uszkami. Oprócz tego na wigilijnym stole znajdziemy śledzie, kapustę z grzybami bądź z grochem, kluski z makiem, kutię, pierogi z kapustą, kompot z suszonych śliwek, babę drożdżową z szafranem czy piernik korzenny. Wszystkie te potrawy są smaczne i apetyczne, ale czy zdrowe? Zgodnie z polskim zwyczajem posiłek wigilijny powinien być postny, czyli bezmięsny i przygotowany bez użycia tłuszczów zwierzęcych. Według specjalistów osoby z problemami żołądkowymi powinny w głównej mierze powstrzymać się przed nadmiernym objadaniem się. Można skosztować wszystkich potraw, ale w racjonalnych ilościach. Obżarstwo w najgorszym razie może skończyć się koniecznością leczenia farmakologicznego, a nawet wizytą na izbie przyjęć.

   Karp i inne rodzaje ryb to potrawy, którym należy powiedzieć zdecydowane tak! Ryby dostarczają duże ilości białka, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), jak również witamin. Można też bezpiecznie kosztować rybę po grecku, czy śledzie. Mniej zdrowa jest ryba smażona – być może warto w tym roku spróbować np. karpia pieczonego?

   Kapusta z grzybami jest potrawą bardzo ciężkostrawną, ale zarazem korzystną dla naszego zdrowia. Kapusta zawiera duże ilości soli mineralnych, jak również dużo witaminy C. Chociaż w dużej mierze ginie ona podczas gotowania, to jednak sporo wartości odżywczych pozostaje zachowanych.

   Natomiast grzyby znajdują się nie tylko w potrawie z kapustą, ale również w farszu do pierogów czy uszek. Grzyby zawierają duże ilości witamin B i D, jak również sole mineralne. Kapusta i grzyby są składnikami potraw ciężkostrawnych, które mogą spowodować bóle brzucha i nudności, a zjedzone w nadmiarze mogą spowodować również wzdęcia. Aby ograniczyć obciążające działanie tłustego bigosu można zamiast np. zamiast skwarek, czy kiełbasy dodać do niego chude wędliny i chude mięso.

   Aby zrównoważyć i pomóc żołądkowi można między potrawami popijać kompot z suszu (suszone śliwki, jabłka, morele). Owoce suszone mają dużo cukru, ale pod wieloma względami są zdrowe. Zawierają duże ilości błonnika, żelazo, źródło witamin. Umożliwiają zmniejszenie wzdęć i usprawniają trawienie.

   Na stole może również znaleźć się kapusta z grochem. Groch jest rośliną strączkową, zawiera białko, błonnik, kwasy tłuszczowe i witaminy głównie z grupy B. Niestety wadą grochu jest to, że zawiera oligosacharydy, które są rozkładane w jelicie i mogą powodować dolegliwości trawienne.

   Spośród słodkości, które możemy znaleźć na wigilijnym stole na uwagę zasługuje kutia, makowce, babki drożdżowa i pierniki. Głównym składnikiem kutii jest mak i pszenica. Dodatkowo znajdują się tam bakalie, miód i niekiedy śmietanka. Kutia jest smakołykiem o dużej wartości kalorycznej ze względu na dodatki. Mak oprócz tłuszczy zawiera również 18-25% białek, witaminy A, C, D i E, składniki mineralne (wapń, magnez, żelazo, potas) oraz błonnik (do 20% masy). Mak wspomaga procesy metaboliczne i zapobiega miażdżycy. Jeden owoc maku ma w sobie około 140 000 ziarenek zawierających 44-50% oleju. Jego głównymi składnikami są kwas linolenowy (omega–6) oraz kwas oleinowy (omega-9). Mak może mieć różne odmiany: orientalną białą, jak i europejską niebieską. W Polsce do kutki ze względu na położenie stosujemy mak niebieski. Obie te odmiany maku mają podobne właściwości i skład.  Różnią się jedynie kształtem i wielkością. Niebieski mak jest większy i bardziej wyrazisty w smaku.

   Podczas świątecznej uczty nie może zabraknąć pierwszego dania, czyli tradycyjnego już czerwonego barszczu. Jest on bardzo zdrowy, ponieważ buraki na bazie których jest on przygotowywany posiadają dużo kwasu foliowego (o właściwościach krwiotwórczych) i witaminy C uzyskanej z fermentacji kwasu buraczanego do kwasu askorbinowego (witaminy C). Jak najbardziej powinniśmy przyjmować je w formie stałej jak i płynnej – nie tylko podczas świąt, ale i na co dzień. 

   Święta w Anglii różnią się od świąt w Polsce, nie tylko pod względem zwyczajowym, ale również pod względem potraw, jakie znajdują się na stole. Zamiast wieczerzy Anglicy zbierają się na świąteczny obiad w pierwszy dzień świąt i celebrują.
Brytyjczycy w swoim menu świątecznym posiadają indyka nadzianego mielonymi kasztanami, pieczonymi ziemniakami, brukselką, jak również pudding, krakersy, i tzw. mince pies, czyli babeczki. Jedną z potraw – pudding, przygotowuje się około 2 miesiące przed świętami, w ostatnią niedzielę przed Adwentem, zwaną Stir-Up Sunday. W puddingu zwykle zapieka się srebrne monety, w celu przepowiedzenia danej osobie bogactwa.

   W Niemczech podobnie jak w Wielkiej Brytanii, uroczystości mają miejsce w pierwszy dzień świąt, czyli w Boże Narodzenie. Podczas obiadu króluje pieczona gęś wypełniona podobnymi składnikami jak indyk w Anglii.
   Przysmakiem w niemieckich domach jest także strucla oraz pierniczki na bazie miodu i przypraw – imbiru, kardamonu, cynamonu, goździków czy anyżu. Dodatkowo do dań podawane jest grzane wino.

   Pieczona kaczka to danie główne w duńskich rodzinach oraz ris r l`amande, czyli ryż z owocami i przyprawami. Do jednej z miseczek z tą potrawą wkłada się migdał, a ten, kto go znajdzie dostaje jeszcze jeden prezent.

   W Wiedniu na wigilijnym stole króluje karp, natomiast podobnie jak w Danii, tak też w Karyntii głównym świątecznym specjałem jest pieczona kaczka. Najpopularniejsze jest zwyczajne ciasto – z mleka, mąki, soli, masła i miodu. Do przysmaków należą również pierniki, wino z korzeniami, gorące kasztany i pieczone migdały.

   Charakterystyczny dla okresu świątecznego w Grecji jest Christopsomo, czyli chleb Chrystusa: duży, okrągły chleb z orzechami, z odciskiem drewnianej pieczęci z symbolem religijnym (z rybą lub krzyżem). Tradycyjne świąteczne potrawy to również pieczone jagnię, pieczony prosiak lub indyk nadziewany kasztanami i ryżem, czyli podobne dania jak w Anglii czy Niemczech.

   W Irlandii jest mnóstwo przeróżnych wypieków. Jest mięso zapiekane w cieście, czy pudding. Na stole świątecznym można znaleźć wędzonego łososia z chlebem sodowym, sałatkę z krewetek i inne dania z ryb. Główne potrawy świąteczne to: wołowina, indyk, szynka, sos borówkowy, chleb, parówki, ziemniaki i warzywa.

   Wieprzowina i frutti di mare, czyli owoce morza z dorszem, to główne dania w Portugalii na świątecznym stole.

   Są również kraje gdzie nie ma świątecznych potraw czy przysmaków, między innymi w Holandii. Holendrzy skupiają się głównie na zwyczajach kościelnych.

fot. dreamstime