Szkoła polskiej farmacji. Uczeni i ich dzieła. Prof. dr n. tech. Leonard Kuczyński (1913 – 1994).

Zainicjował ważne prace badawcze i doprowadził do opracowania wielu nowych metod wytwarzania niezbędnych w terapii leków. Brał aktywny udział w organizowaniu życia akademickiego we Wrocławiu. Był prorektorem, a następnie rektorem wrocławskiej Akademii Medycznej i wielokrotnie pełnił funkcję dziekana Wydziału Farmaceutycznego tej uczelni.

Urodził się 15 listopada 1913 roku w Sejnach na Suwalszczyźnie, gdzie też uczęszczał do gimnazjum o profilu humanistycznym. W 1933 roku rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej. Ukończył je w 1938 r., otrzymując dyplom inżyniera chemika. Pracę naukową podjął już w trakcie studiów. W 1936 roku został zastępcą asystenta, rok później – młodszym asystentem, a w 1938 – starszym asystentem w Katedrze Chemii Organicznej, kierowanej przez prof. E. Suchardę. W tym czasie miał już pierwsze ważne osiągnięcia badawcze. Opracował syntezę sulfokwasów (związki zmniejszające napięcie powierzchniowe), cennych dla rozwijającego się polskiego przemysłu włókienniczego i innych gałęzi przemysłowych. Dobrze zapowiadającą się karierę naukową L. Kuczyńskiego przerwała zbliżająca się wojna. We wrześniu 1938 roku został powołany do służby wojskowej i rok później, w stopniu plutonowego podchorążego, wziął udział w kampanii wrześniowej. Wzięty do niewoli, okres okupacji hitlerowskiej spędził w obozie jenieckim i na robotach w Niemczech. Po wyzwoleniu powrócił do kraju i osiedlił się we Wrocławiu. Z dużym zaangażowaniem wziął udział w organizowaniu życia akademickiego w zrujnowanym podczas wojny mieście. W styczniu 1946 roku rozpoczął pracę badawczą w zespole swojego nauczyciela i mistrza ze Lwowa – prof. E. Sucharda, ówczesnego kierownika Katedry Chemii Organicznej Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Trzy lata później obronił pracę doktorską – „O przyłączaniu kwasu azotowego do nienasyconych węglowodorów terpenowych” i otrzymał stopień naukowy doktora nauk technicznych oraz awans na stanowisko adiunkta. Badania z zakresu chemii terpenów rozwinął w kolejnych latach. Jego metoda estryfikacji nienasyconych węglowodorów terpenowych okazała się lepsza niż znane do tej pory metody badaczy zagranicznych. W 1951 przeniósł się do nowo powstałej Akademii Medycznej we Wrocławiu, gdzie na Wydziale Farmaceutycznym zorganizował od podstaw Katedrę Technologii Chemicznej Środków Leczniczych, a następnie objął jej kierownictwo. Z uczelnią tą był związany prawie do końca swojego życia, uzyskując najwyższe godności w karierze naukowej i akademickiej. W 1954 roku decyzją Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1966 roku Rada Państwa nadała mu tytuł profesora zwyczajnego. Był prodziekanem (1954 – 1956) i dwukrotnie dziekanem (1956 – 1958 i 1960 – 1962) wrocławskiego Wydziału Farmaceutycznego. Od 1962 r. do 1968 r. pełnił funkcję prorektora ds. nauki, a od 1968  do 1972 r. Rektora AM we Wrocławiu. W 1970 roku, z chwilą utworzenia na uczelni instytutów, powierzono mu obowiązki dyrektora Instytutu Chemii i Technologii Środków Leczniczych. Pełnił je przez 14 lat, do 1984 r.

Na uwagę zasługuje bogaty dorobek naukowy prof. Leonarda Kuczyńskiego. Jego prace, zarówno indywidualne jak i zespołowe, rozwijały się w dwóch podstawowych kierunkach: chemii organicznej oraz opracowań technologicznych dla przemysłu farmaceutycznego. Badania z zakresu syntezy organicznej dotyczyły poszukiwania nowych leków w grupie pochodnych układów heterocyklicznych, takich jak: pirydyna, pirymidyna, izoksazol, izotiazol, diazepina i inne. Wiele prac poświęcił syntezie nowych pochodnych fenyloetylopirydyny. Nitryle, powstające w reakcji estrów kwasów pirydynokarboksylowych z cyjankiem benzylu, okazały się produktami wyjściowymi związków biologicznie czynnych. Otrzymał zasadowe estry oraz ich sole amoniowe. Wśród tych połączeń sól amoniowa 2-pirydylobenzylokarbinolu wykazała silne działanie przeciwnowotworowe. Związek ten w badaniach in vivo na białych myszach ujawnił działanie hamujące rozwój przeszczepionych guzów nawet powyżej 75%. Najbardziej wrażliwy na ten preparat okazał się nowotwór Sarcoma 180 (Sarcoma Crockera). Z ketonów pirydylobenzylowych otrzymał analogi leków psychotropowych – Azacyklonolu i Pipradrolu, z ketoamidów – pochodne o silnym działaniu przeciwzapalnym. Interesujące wyniki uzyskał podczas syntezy pochodnych izotiazolu. Niektóre z nowo otrzymanych związków wykazały działanie przeciwwirusowe i przeciwnowotworowe, co potwierdziły badania przedkliniczne. Prace nad syntezą pochodnych diazepin doprowadziły do uzyskania nowych związków, mających działanie przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe, przeciwserotoninowe. Wykrył przy tym pewne zależności między ich budową i działaniem biologicznym. Te i inne prace badawcze, ukierunkowane na poszukiwanie związków o działaniu leczniczym były wykonywane w ścisłej współpracy z Instytutem Immunologii i Terapii Doświadczalnej, Zakładem Farmakologii AM we Wrocławiu, Instytutem Farmakologii PAN w Krakowie i innymi instytucjami naukowymi. Oprócz badań podstawowych, prof. Kuczyński opracował wraz ze współpracownikami wiele nowych metod wytwarzania leków. Pozwoliło to na złagodzenie ich deficytu na ubogim wówczas rynku krajowym. I tak, w 1951 r. opracował na zlecenie Kliniki Gruźlicy i Chorób Płucnych metodę laboratoryjnego wytwarzania ważnego w tym czasie leku przeciwgruźliczego o nazwie Izoniazyd. Prace profesora i jego współpracowników nad metodą wyodrębniania alkaloidów sporyszu za pomocą wymieniaczy jonowych doprowadziły do zastosowania tej oryginalnej, bardzo ekonomicznej technologii do izolacji czystej ergotaminy oraz uruchomienia w Zakładach Zielarskich „Herbapol” we Wrocławiu produkcji leku Bellergot i Bellergot retard.  Ponadto, opracowano metodę otrzymywania siarczanu atropiny z korzenia Atropa Belladonna oraz teobrominy – z odpadowych łusek kakaowych. W ramach współpracy z przemysłem farmaceutycznym opracowano technologię syntezy takich leków jak: salicylan choliny, mycotol, labazol, trioksal, nefrecil, heptaminol, cyclonamine, pernazinum, triphenat, guajakosulfonian potasu. W dorobku prof. L. Kuczyńskiego znalazło się ogółem 50 prac naukowych: doświadczalnych, monograficznych i referatowych oraz ok. 30 opracowań technologicznych dla przemysłu farmaceutycznego, w tym 12 oryginalnych patentów. Opracował kilka skryptów i dwa podręczniki akademickie: „Technologia środków leczniczych” (I wyd. 1954, II wyd. 1961) i „Technologia leków” (1971). Były to pierwsze tego typu podręczniki w Polsce i przez długie lata służyły kolejnym pokoleniom farmaceutów i chemików.

Profesor Kuczyński zgromadził wokół siebie i wykształcił wielu specjalistów z zakresu technologii leków, w tym trzech profesorów, pięciu docentów, 12 doktorantów i setki magistrów. Powszechnie uważa się go za twórcę polskiej szkoły tej dyscypliny. Potrafił przekazać młodym adeptom nauki swoją pasję badawczą, pracowitość i odpowiedzialność. Wielu z jego uczniów pełniło lub nadal pełni odpowiedzialne funkcje we wrocławskiej uczelni medycznej. Dużo energii wkładał w działalność dydaktyczną. Dzięki jego staraniom powstał nowy kierunek na wydziałach farmaceutycznych – technologia chemiczna środków leczniczych. Kierunek ten umożliwił zatrudnienie magistrów farmacji w przemyśle farmaceutycznym. Jako wykładowca i opiekun studentów cieszył się uznaniem i sympatią pomimo wysokich wymagań, jakie im stawiał. Jak napisała jedna z jego byłych studentek – „(…) był wspaniałym człowiekiem, wymagającym od siebie i innych rzetelności i sumienności w pracy. Był bardzo skromny nie narzucał swojej woli. Był dla nas studentów wielkim autorytetem. Miał wspaniałe wykłady, a swoją pogodą ducha i zrównoważeniem zjednywał ludzi. Był człowiekiem wielkiej wiedzy i osobowości, lubianym przez wszystkich. Był tytanem pracy.” Godnym podkreślenia jest aktywny udział profesora w życiu innych uczelni. W 1958 r. był jednym z twórców Katedry Technologii Chemicznej w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu i do 1965 r. jej profesorem i kierownikiem. Przez 30 lat ściśle współpracował z Zakładem Technologii Środków Leczniczych Akademii Medycznej w Łodzi, gdzie zainicjował i rozwinął badania naukowe oraz pomagał w kształceniu samodzielnych pracowników naukowych, aktywnie uczestnicząc w przewodach doktorskich i habilitacyjnych.

Dużą aktywność przejawiał w działalności społecznej w organizacjach i towarzystwach naukowych. W latach 1952 – 1954 i 1964 – 1967 przewodniczył Oddziałowi Wrocławskiemu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. W latach 1956 – 1959 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego, a w latach 1968 – 1970 przewodniczącego Oddziału Wrocławskiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Współpracował z Wrocławskim Towarzystwem Naukowym i z Towarzystwem Wiedzy Powszechnej. Przez wiele lat był redaktorem jednego z działów czasopisma „Wiadomości Chemiczne”, a także redaktorem działu kwartalnika PAN pod tytułem „Chemia Stosowana”. Brał udział w pracach Komitetu Nauk Farmaceutycznych i Komitetu Terapii Doświadczalnej PAN. Wielokrotnie był powoływany do różnych komisji i rad naukowych. Działał w Radzie Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej, Komitecie Nagród Państwowych, Radzie Naukowej Instytutu Przemysłu Zielarskiego w Poznaniu, Radzie Naukowej Przemysłu Farmaceutycznego w Warszawie, Radzie Naukowej Instytutu Chemii Organicznej i Fizycznej Politechniki Wrocławskiej, Radzie Naukowej Instytutu Chemii i Technologii Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Radzie Naukowej Instytutu Technologii Politechniki Rzeszowskiej.

Wielokierunkowa działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna prof. L. Kuczyńskiego spotkała się z uznaniem i wysoką oceną zespołów, którymi kierował i środowisk z którymi współpracował. Jego zasługi dla powstania i rozwoju w powojennej Polsce nowej dyscypliny – technologii chemicznej środków leczniczych oraz wykształcenie kadr naukowych tej specjalności zostały uhonorowane przez Senat Akademii Medycznej w Łodzi, który obdarzył go w 1981 roku tytułem doktora honoris causa oraz przez Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, które przyznało mu w 1970 r. godność członka honorowego. W 2003 r. na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej we Wrocławiu odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy poświęconej pamięci prof. Leonarda Kuczyńskiego połączona z nadaniem jego imienia jednej z sal wykładowych. Wspomnienie o profesorze wygłosił prof. Zdzisław Machoń, który m.in. powiedział tak: (…) Prof. Kuczyński w swojej działalności doceniał wartość czasu i pracy, nie znosił bezczynności. Swój pracowity dzień rozpoczynał we wczesnych godzinach rannych w Katedrze, kończył na ogół późnym wieczorem, nierzadko nawet nocą… Sprawiał wrażenie człowieka zamkniętego w sobie, w rzeczywistości zaś był bardzo uczuciowy, wrażliwy, przystępny i niezwykle życzliwy, zwłaszcza dla studentów… przeżył swoje życie w sposób pracowity i twórczy wyznając zawsze zasadę, której do końca był wierny, „Labor omnia vincit”.

dr n. farm. Katarzyna Hanisz

Piśmiennictwo:

1. Urszula Lipnicka: Pożegnania. Prof. dr inż. Leonard Kuczyński, „Farmacja Polska”, R. 51, 1995, nr 5, s. 224- -225.
2. Adam Nawojski: Prof. dr Leonard Kuczyński (przedruk materiałów PTFarm) (w:) Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne na Dolnym Śląsku 1948 – 2008 pod red. Olafa Gubrynowicza, Aleksandra A. Kubisa, Barbary Figury. Wrocław 2008, s. 64 – 66.
3. Jerzy Lutomski: Rozwój zielarstwa (w:) Dzieje nauk farmaceutycznych w Polsce 1918 – 1978 pod red. Zofii Jerzmanowskiej i Barbary Kuźnickiej. Wyd. PAN 1986, s. 304 – 305.
4. Leonard Kuczyński: Badania nad lekiem syntetycznym (w:) Dzieje nauk farmaceutycznych w Polsce… op. cit, s. 330 – 332.
5. Jan Szostak: Wysokie odznaczenie prof. dra Leonarda Kuczyńskiego, „Farmacja Polska”, R. 27, 1971, nr 7, s. 543 – 545.
6. Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny. Warszawa 1987, s. 362.
7. Zdzisław Machoń: Odsłonięcie tablicy prof. dr. Leonarda Kuczyńskiego, „Miesięcznik informacyjny AM we Wrocławiu”, R. IX, nr 7 (77), kwiecień 2003.
8. Włodzimierz Trzebiatowski: Rola lwowskich przedstawicieli nauk chemicznych w środowisku wrocławskim (w:) Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 33, 1988, nr 1, s. 92 – 93.
9. L. Kuczyński doktorem h.c. AM w Łodzi, „Dziennik Łódzki” nr 211 (1981, s. 2.
10. Henryk Pankiewicz: Prof. dr inż. Leonard Kuczyński doktorem honoris causa Akademii Medycznej w Łodzi, maszynopis doniesienia w posiadaniu autorki.