04.2013 – „Wspomnienie o dr farm. Annie Kieruczenko.”

kwiecień 2013, nr 80/58 online

 

WSPOMNIENIE O DR N. FARM. ANNIE KIERUCZENKO

 

   Na łamach ,,Aptekarza Polskiego’’ z marca 2012 roku ukazał się artykuł dr farm. Macieja Bileka pt. "Okręgowa Izba Aptekarska w Łodzi". Przeczytałam go z dużym zainteresowaniem. Wśród liczących się osiągnięć Okręgowej Izby Aptekarskiej (OIA) autor wymienił utworzenie laboratorium analitycznego, nad którym opiekę sprawowała Komisja Naukowa wydzielona ze struktur OIA. Izba Aptekarska chciała w ten sposób zagwarantować mieszkańcom Łodzi dostęp do leków bezpiecznych i skutecznych, których w szczególnie trudnej, pookupacyjnej sytuacji brakowało na rynku środków leczniczych. W artykule pojawiało się wielokrotnie nazwisko Anny Kieruczenko – pierwszego kierownika tego laboratorium.

   Kilka miesięcy później realizowałam receptę w aptece przy ul. Narutowicza 99 w Łodzi. W oczekiwaniu na swoją kolejność rozglądałam się po maleńkiej, przytulnej sali ekspedycyjnej apteki. Na ścianach dostrzegłam zawieszone trzy dyplomy, a na regałach ustawione stare aptekarskie utensylia. Dyplomy należały do Anny Tylińskiej-Kieruczenko. Od mgr farm. Urszuli Bartkiewicz – właścicielki apteki, dowiedziałam się, że otrzymała je od wieloletniej przyjaciółki mgr farm. Aliny Kieruczenko – synowej pani Anny. Dzięki jej uprzejmości umówiłam się na spotkanie z panią Aliną. Okazało się ono niecodzienną możliwością wysłuchania interesujących wspomnień o życiu, działalności zawodowej i naukowej dr farm. Anny Kieruczenko. Miałam ponadto niezwykłą okazję zapoznania się z dokumentami, zdjęciami oraz artykułami opublikowanymi w polskich czasopismach. Zdobytą wiedzą postanowiłam się podzielić z Czytelnikami Aptekarza Polskiego.
Anna Tylińska-Kieruczenko urodziła się w Warcie w 1903 roku. Po ukończeniu gimnazjum w Kaliszu wstąpiła na Wydział Farmaceutyczny Uniwersytetu Poznańskiego. Od czwartego roku studiów przez dwa lata była asystentką w Zakładzie Chemii Analitycznej, kierowanym przez prof. Hrynakowskiego. Po ukończeniu studiów w 1929 roku i obronie pracy dyplomowej pod tytułem „Badania układu binarnego: chloralhydrat – antypiryna” uzyskała tytuł magistra farmacji, z którym powróciła do rodzinnego miasta. Tam też rozpoczęła praktykę w aptece sukcesorów W. Skarzyńskiego i uzyskała uprawnienia do pracy w aptekach w Państwie Polskim.

   W latach 1931 – 1934 pracowała na stanowisku kierownika pracowni analitycznej przy Polskim Towarzystwie Farmacutycznym (PPTF) o/Łódź (WF 1931, s. 180). Wykonywanie rutynowych analiz chemiczno – farmaceutycznych nie w pełni zaspokajało jej ambicje. Dlatego też wiele czasu poświęcała badaniom naukowym. Z ich wynikami dzieliła się wielokrotnie z łódzkimi farmaceutami na posiedzeniach Naukowej Sekcji PPTF. W sprawozdaniach Sekcji Naukowej zamieszczanych na łamach Wiadomości Farmaceutycznych z lat 1932 – 1934 wystąpienia mgr Kieruczenko są odnotowane. Wygłaszała referaty dotyczące: „Wpływu światła i czasu na wodę z gorzkich migdałów”, „Chininy i oznaczania dobroci”, „Oznaczeniu siły trawiennej pepsyny w preparatach rynkowych”,  „Oznaczeniu składników nie ulegających trawieniu w białczanie taniny” oraz „Badania krajowej bieli cynkowej”.

 

   Wyniki i wnioski z badań wykonanych w początkowym okresie działalności naukowej mgr Kieruczenko dotyczące analizy chemiczno – farmaceutycznej  próbek pobranych z łódzkich aptek, hurtowni i zakładów wytwórczych znalazły uznanie w bardzo przychylnej opinii  Henryka Ruebenbauera – profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (WF 1933, s. 197). Łódzkie Stowarzyszenie Aptekarzy (ŁSA) już od czasu powstania 3 czerwca 1909 roku zaplanowało utworzenie laboratorium analitycznego i powołanie Sekcji Odczytowej (Naukowej). Postrzegano bowiem potrzebę ciągłego dokształcania się farmaceutów w celu zapewnienia środkom leczniczym wytwarzanym i wydawanym w aptekach najwyższą jakość, skuteczność i bezpieczeństwo. Wykłady organizowane przez ŁSA cieszyły się dużym zainteresowaniem. Niewątpliwie przyczynił się do tego udział w spotkaniach znakomitych znawców przedmiotu, Teodora Tugendholda, Bronisława Głuchowskiego, Wacława Szatza oraz Wacława Sokolewicza. Realizując zadania statutowe i w trosce o podniesienie prestiżu zawodu ŁSA zorganizowało w 1912 roku w Łodzi Pierwszy Zjazd Aptekarzy Królestwa Polskiego. Uczestniczyli w nim najwybitniejsi przedstawiciele farmacji polskiej.

 

 

   Szczególne zainteresowanie uczestników spotkania wzbudził referat prof. Bronisława Koskowskiego „Dokładne badanie środków lekarskich” (WF 1934, s.444). Na rynku farmaceutycznym zaczęły pojawiać się różne produkty farmaceutyczne wątpliwej jakości produkowane w laboratoriach przy aptekach, czy samodzielnych zakładach wytwórczych. W trosce o zdrowie pacjenta konieczne było wprowadzenie obiektywnej kontroli produktów i surowców leczniczych. Istotną rolę w realizacji tego celu odegrała Sekcja Naukowa ŁSA powstała w Łodzi w 1929 roku. Na prezesa Sekcji Naukowej powołano inż. Antoniego Piotrowskiego, natomiast kierownikiem zorganizowanej pracowni analitycznej w 1931 roku została mgr farm. Anna Kieruczenko. Głównym zadaniem laboratorium było badanie dobroci leków. Znaczenie tej działalności zostało podkreślone przez dr Tadeusza Lipca w referacie „Troska aptekarza o dobroć środków leczniczych” wygłoszonym na uroczystym posiedzeniu z okazji Jubileuszu 25-lecia ŁSA (WF 1934, s. 447).

 

   Od 1935 r. do wybuchu II wojny światowej mgr A. Kieruczenko zajmowała się wychowaniem dzieci. Nie zerwała jednak zupełnie z zawodem. Pracowała dorywczo w laboratoriach analitycznych kilku aptek. Bogate doświadczenie z zakresu chemii analitycznej uczyniło z niej wybitnego specjalistę i pożądanego organizatora pracowni analitycznych. Dlatego też była angażowana przez właścicieli wielu łódzkich aptek do urządzania lub reorganizacji laboratoriów ich aptek. W tym okresie odbywała też praktyki w aptekach publicznych zdobywając uprawnienia do zarządzania aptekami. Umożliwiło to przyjęcie obowiązku zarządzania apteką sukcesorów Franciszka Wójcickiego przy ul. Przybyszewskiego 27 w Łodzi.

 

   W okresie okupacji zatrudniona była jako niezbędny specjalista w aptece „Flughafen – Aphoteke” w Rudzie Pabianickiej zarządzanej  przez niemieckiego aptekarza magistra Paula Schiffera. Warto przypomnieć, Ruda Pabianicka od 1940 roku była włączona w administracyjne granice miasta i jej nazwa została przemianowana na Litzmanstadt – Erzhausen.

 

   Po wyzwoleniu mgr Anna Kieruczenko zarządzała apteką Jana Unieszowskiego przy ul. Dąbrowskiego 24a w Łodzi. Następnie od 1946 roku pracowała na stanowisku kierownika pracowni analitycznej przy Okręgowej Izbie Aptekarskiej (OIA) w Łodzi zlokalizowanej przy ul. Piotrkowskiej 67. Uroczyste otwarcie placówki odbyło się 30 listopada 1946 roku, a pierwsze analizy wykonano już 1 grudnia. W laboratorium  przeprowadzane były coraz bardziej skomplikowane analizy jakościowe i ilościowe. Do aptek napływały towary niewiadomego pochodzenia oraz preparaty zafałszowane bądź nieodpowiadające wymogom Farmakopei (FP 1949, s. 443). Podczas badania dostarczanych próbek mgr Anna Kieruczenko wykazała niedoskonałości niektórych metod analitycznych opisanych w Farmakopei Polskiej II.

 

   Spostrzeżenia te stanowiły podstawę do opracowania szeregu poprawek do zaleceń podanych w Farmakopei. Na łamach „Farmacji Polskiej” opublikowała prace „Kilka ważnych dla praktyki metod badawczych nie objętych Farmakopeą Polską II” (1947, s. 472) oraz „Spostrzeżenia na temat badania dobroci leków wg Farmakopei Polskiej II” (FP 1949, s.234). Jedną z opracowanych metod badawczych „Oznaczanie morfiny w opium i preparatach galenowych z tego surowca przy pomocy chlorodwunitrobenzenu” (FP 1950, s. 490; FP 1951, s.12) przedstawiała na Ogólnopolskim Zjeździe Naukowym PTF w Warszawie w grudniu 1950 roku. Była też autorką sprawozdania „Laboratorium Analityczne Okręgowej Izby Aptekarskiej w Łodzi, jego powstanie i działalność” (FP 1950, s. 184). Zaznaczyła w sprawozdaniu, że  „była to placówka która spełniała obowiązek czuwania, by do rąk chorego nie dostał się lek bezwartościowy”. Sprawozdanie zakończyła swoim marzeniem, „by laboratorium w przyszłości stało się Instytutem Badawczym godnym Wielkiej Robotniczej Łodzi”. Aktywność naukowa Anny Kieruczenko w zakresie doskonalenia niektórych metod analitycznych, została wyróżniona nagrodą naukową Naczelnej Izby Aptekarskiej.

 

   W  pracy naukowej mgr Kieruczenko zajmowała się również postacią leku płynnego, złożonego z dwóch niemieszających się płynów do  stosowania  wewnętrznego. Wyniki tych badań stanowiły podstawę pracy doktorskiej pod tytułem „Emulsje farmaceutyczne i metyloceluloza jako emulgator”. Napisała ją pod kierunkiem wybitnego łódzkiego farmaceuty prof. Feliksa Modrzejewskiego. Pracę recenzowali – prof. J. Muszyński, dziekan Wydziału Farmaceutycznego oraz prof. Karaffa – Korbut. Pracę zadedykowała swoim synom, Andrzejowi i Józefowi. Na uroczystej promocji doktorskiej na Uniwersytecie Łódzkim 11 grudnia 1949 roku dyplomy doktora farmacji odebrało czterech magistrów farmacji, w tym Anna Kieruczenko (FP 1950, s.140).

 

   Po likwidacji Izby Aptekarskiej w 1951 roku, dr farm. Kieruczenko już w kwietniu tego roku rozpoczęła pracę w Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Łodzi na stanowisku kierownika Oddziału Badania Żywności i Przedmiotów Użytku, a następnie Działu Badań Laboratoryjnych. Obejmował on Oddziały: Bakteriologii, Higieny, Żywności i Przedmiotów Użytku. Dla usprawnienia i poprawienia jakości pracy uruchomiła 10 pracowni analitycznych. W trakcie pracy na tym stanowisku kierowała czterema pracami magisterskimi w Zakładzie Technologii Chemicznej Uniwersytetu Łódzkiego. Jednocześnie pracowała w laboratoriach nr 8 i nr 11 Komisji Farmakopei Polskiej, których celem było opracowanie nowych metod badawczych do Farmakopei Polskiej III.

   Na podstawie wyników badań z  lat 1952 – 1953 opublikowała ważną pracę pod tytułem „Ocena higieniczna mleka łódzkiego”, która wpłynęła  na istotną poprawę jakości mleka podawanego łódzkim  dzieciom  w żłobkach i szpitalach. Kolejnym wynikiem jej badań naukowych było opracowanie „Ocena czystości bakteriologicznej szklanek w miejscach sprzedaży napojów gazowanych” (FP 1963, s.443). Zajęła się także napojami gazowanymi udowadniając konieczność ich stałego badania pod względem bakteriologicznym. Badania te wówczas nie były objęte nakazową ustawą. Zapewne niektórzy z Czytelników Aptekarza pamiętają smak wody sodowej czy wody z sokiem serwowanej z saturatora, który to pojawił się na ulicach polskich miast w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Saturator podłączony był do ulicznego hydrantu, a woda nasycana była dwutlenkiem węgla z butli ukrytej w obudowie urządzenia. Szklanki, tak zwane „musztardówki” były wielokrotnego użytku i płukano je pod swego rodzaju prysznicem zimnej wody. Saturatory zaczęły znikać dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Za dokonania w dziedzinie badań bakteriologicznych otrzymała w 1955 roku dyplom Zasłużonego Pracownika w Służbie Sanitarno – Epidemiologicznej.

 

   Od 1956 roku rozpoczęła pracę w Akademii Medycznej na stanowisku adiunkta w Katedrze Chemii Nieorganicznej i Analitycznej. W czasie dziewięcioletniej pracy ogłosiła pięć prac doświadczalnych i dwie poglądowe. Dla studentów V roku kierunku Analitycznego Wydziału Farmaceutycznego zorganizowała dwie pracownie do analizy kompleksometrycznej i analizy w środowisku niewodnym oraz opiekowała się 19 pracami magisterskimi. Główne zainteresowania badawcze w tym okresie skierowała na azotyny. Tematyka ta miała stanowić podstawę jej pracy habilitacyjnej. Niestety, mimo zaawansowania prac badawczych nie udało się jej z różnych powodów zrealizować tego ambitnego planu.

 

   Kolejnym polem działania dr farm. Anny Kieruczenko była aktywność społeczna. Działała w Związku Zawodowym Pracowników Służby Zdrowia, Lidze Kobiet, Towarzystwie Przyjaciół Łodzi, Polskim Towarzystwie Farmaceutycznym (była przez 6 lat skarbnikiem). Od 1959 roku była wielokrotnie powołana na zastępcę członka Wojewódzkiej Komisji Weryfikacyjnej dla farmaceutów w Łodzi.

   Szeroka działalność doktor farmacji Anny Kieruczenko w trudnych okresach historii naszego kraju i miasta zainspirowała Muzeum Farmacji im. prof. J. Muszyńskiego w Łodzi do przedstawienia jej dorobku zawodowego i naukowego podczas ubiegłorocznej wystawy zatytułowanej „Kobiety farmacji z przełomu XIX i XX wieku”.