Produkty lecznicze terapii zaawansowanej – wyjątki szpitalne (ATMP-HE)

Szybki rozwój i postęp naukowy w zakresie biotechnologii i medycyny stwarzają coraz większe możliwości dla wysoko specjalistycznych ośrodków naukowych, również naszych rodzimych. O ile produkty wykorzystujące składniki chemiczne lub biotechnologiczne są tworzone, badane i wprowadzane na rynek, technologie na bazie terapii genowej czy inżynierii tkankowej wciąż należą do nielicznych.

Produkty lecznicze terapii zaawansowanej są obecnie najprężniej rozwijającym się działem medycyny gwarantującym dostęp pacjentom do najwyższych standardów terapii i leczenia. Są to innowacyjne i nowatorskie produkty lecznicze z ogromnym potencjałem, gwarantujące w przyszłości prowadzenie spersonalizowanego i ukierunkowanego leczenia dającego pacjentom możliwość zastosowania u nich indywidualnego, unikalnego toku leczenia. Wytwarzanie tych produktów wymaga specjalistycznej wiedzy naukowej oraz bardzo kosztownego i nowoczesnego wyposażenia.

Od niedawna mamy kolejną nowelizację „Prawa farmaceutycznego”. Celem ustawy jest częściowa implementacja przepisów dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz. Urz. UE L 311 z 28.11.2001, str. 67) w zakresie obejmującym przepisy dotyczące wytwarzania i obrotu produktami leczniczymi oraz nadzoru nad tymi procesami, a także uregulowań związanych z przeciwdziałaniem konfliktowi interesów.

Nowela wprowadza również nowe definicje: „Osoby Kompetentnej”, „Osoby odpowiedzialnej” oraz „Produktów leczniczych terapii zaawansowanej – wyjątków szpitalnych” (ATMP-HE). Ustawa określa między innymi, co powinien zawierać wniosek o udzielenie zgody na wytwarzanie tych produktów, gdzie go pozyskać oraz zakres obowiązków, jakie posiadacz takiej zgody powinien spełnić.

Produktem leczniczym terapii zaawansowanej (ATMP) nazywamy dowolny z następujących produktów leczniczych stosowanych u ludzi:

• produkt leczniczy terapii genowej (Gene Therapy Medicinal Products);
• produkt leczniczy somatycznej terapii komórkowej (Cell Therapy Medicinal Products);
• produkt inżynierii tkankowej (Tissue Engineered Products).

Duże zróżnicowanie produktów leczniczych terapii zaawansowanej wymusza różne podejścia w procedurze wprowadzania ich na rynek i stosowania w obrocie. W tym kontekście wyłaniają się dwie główne grupy produktów:

• ATMP – (Advanced Therapy Medicinal Products) produkty lecznicze terapii zaawansowanej, czyli produkty pochodzenia biologicznego składające się z kwasu nukleinowego albo komórek lub tkanek poddanych znaczącej manipulacji, które stosowane są u ludzi w celach leczniczych. Podlegają centralnej rejestracji przez Europejską Agencję Leków. Po rejestracji wprowadzenie do obrotu może wystąpić na terenie całej Unii Europejskiej. O ATMP pisałem już szerzej w październikowym artykule.

Advanced Therapy Medicinal Product – produkty terapii zaawansowanej

• ATIMP – (Advanced Therapy Investigational Medicinal Products) oznacza ATMP zdefiniowany w art. 2 ust. 1 rozporządzenia 1394/2007, który jest testowany lub stosowany w badaniu klinicznym (zgodnie z art. 2 lit. d) dyrektywy 2001/20 /WE).
• ATMP-HE – (Advanced Therapy Medicinal Products – Hospital Exemption) produkty lecznicze terapii zaawansowanej – wyjątki (wyłączenia) szpitalne, to takie produkty, które można zastosować u ludzi w wyjątkowych przypadkach, gdy nie działają lub nie są znane inne skuteczne procedury medyczne. ATMP-HE zwolnione są z konieczności uzyskania pozwolenia na wprowadzenie do obrotu przez Europejską Agencję Leków. Wydanie zgody na ich wytwarzanie dokonywane jest w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego (GIF). Aby taką zgodę uzyskać np. w przypadku hodowli komórek, niezbędne jest wcześniejsze specjalne pozwolenie Ministerstwa Zdrowia.

Produktem leczniczym terapii zaawansowanej – wyjątkiem szpitalnym (ATMP-HE) – jest produkt leczniczy terapii zaawansowanej, który jest przygotowywany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w sposób niesystematyczny zgodnie ze standardami jakości i zastosowany w ramach świadczeń szpitalnych, na wyłączną odpowiedzialność lekarza w celu wytworzenia indywidualnie zaordynowanego produktu leczniczego dla danego pacjenta.

Przed rozpoczęciem wytwarzania leku terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego niezbędne jest uzyskanie zgody Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Zacznijmy od tego, że aby pozyskać zgodę GIF na wytwarzanie ATMP-HE konieczne jest pozwolenie na gromadzenie, testowanie, przetwarzanie, przechowywanie i dystrybucję tkanek i komórek od Ministerstwa Zdrowia. Jest to warunek konieczny przy starania się o zgodę na wytwarzanie ATMP-HE wydawaną przez GIF. Zgoda na wytwarzanie leku terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego, odbywa się po dokonaniu przez inspektorów ds. wytwarzania GIF kontroli na koszt podmiotu wnioskującego. Podczas inspekcji pracownicy Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego sprawdzają, w jakim stopniu podmiot spełnia wymagania Dobrej Praktyki Wytwarzania. Może być to znaczące ograniczenie w rozwoju tego typu terapii, gdyż laboratorium szpitalne przed rozpoczęciem wytwarzania takiego leku musiałoby spełniać takie same warunki jak koncerny farmaceutyczne wytwarzające leki na masową skalę. Wydanie zgody nie może trwać dłużej niż 90 dni, licząc od dnia złożenia wniosku przez wnioskodawcę. Bieg terminu może się jednak wydłużyć, jeżeli będzie konieczne naniesienie jakiś poprawek lub uzupełnień.

Do obowiązków posiadacza zgody na wytwarzanie produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego należy:

• wytwarzanie produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego jedynie w zakresie objętym zgodą;
• zawiadamianie na piśmie Głównego Inspektora Farmaceutycznego, co najmniej 30 dni wcześniej, o zamierzonej zmianie dotyczącej warunków wytwarzania produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego oraz niezwłoczne zawiadamianie o konieczności zmiany Osoby Kompetentnej;
• udostępnianie inspektorom do spraw wytwarzania Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego w celu przeprowadzenia inspekcji pomieszczeń, w których jest prowadzona działalność w zakresie wytwarzania produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego, dokumentacji i innych danych dotyczących wytwarzania produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego, a także umożliwienie pobrania próbek tych produktów do badań jakościowych;
• stosowanie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania w zakresie niezbędnym do zapewnienia odpowiedniej jakości i bezpieczeństwa produktu leczniczego terapii zaawansowanej – wyjątku szpitalnego;
• stosowania Dobrej Praktyki Dystrybucji substancji czynnej;
• przechowywanie próbek archiwalnych produktów leczniczych w warunkach określonych w pozwoleniu nie krócej niż 3 lata i o jeden rok dłużej niż termin przydatności;
• tworzenie i zarządzanie systemami baz oraz przechowywanie rejestrów służących do identyfikacji i potwierdzania autentyczności produktów leczniczych.

Rejestr wytwórców produktów leczniczych terapii zaawansowanej wyjątków szpitalnych (ATMP-HE).

• Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa – Katowice.
• Pracownia Hodowli Komórek i Tkanek in vitro z Bankiem Tkanek Centrum Leczenia Oparzeń – Siemianowice Śląskie.
• Polski Bank Komórek Macierzystych S.A. – Warszawa.
• Uniwersyteckie Centrum Kliniczne – Gdańsk.
• Uniwersytet Jagielloński – Kraków.
• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie – Olsztyn.
• Uniwersytet Medyczny Warszawa Laboratorium Badawcze – Bank Komórek Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego – Warszawa.
• Kardio-Med Silesia Sp. z o.o. – Zabrze.
• Fundacja na rzecz regeneracji komórek REGENERV – Olsztyn.

dr n. farm. Przemysław Rokicki
WWCOIT im. Mikołaja Kopernika w Łodzi
Apteka Szpitalna

Piśmiennictwo:

1. ATMP – zaawansowana terapia przyszłości, Tomasz Sławeta, Biotechnologia.pl, 2015
2. ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1394/2007 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 13 listopada 2007 r.
3. European Medicines Agency (2015). Committee for Advanced Therapies (CAT).
4. Terapia genowa nowotworów, zwrotnikraka.pl
5. Terapie eksperymentalne (ATMP) w komercjalizacji, 2017, www.ncbr.gov.pl, Maria Ostrowska, Zbigniew Krzewiński
6. 75 Dyrektywa 2017/1572 z dnia 15 września 2017 r. uzupełniająca dyrektywę 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 238/44 z 16 września 2017 r.) POLITYKA LEKOWA PAŃSTWA, 2018-2022 www.gov.pl
7. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 października 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo farmaceutyczne