Oczekiwania farmaceutów w zakresie edukacji podyplomowej. Badanie ankietowe NIA
Zasady edukacji podyplomowej farmaceutów narzucone zostały w 2003 roku przez rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkoleń ciągłych, które z niewielkimi zmianami dokonanymi w 2007 roku, funkcjonuje praktycznie po dzisiejszy dzień. Określa ono w jakich formach szkoleń i o jakiej tematyce powinni brać udział farmaceuci oraz ilość punktów edukacyjnych do zdobycia w ustalonym okresie edukacyjnym. Kategoryzuje jednocześnie rangę poszczególnych form szkoleń, przyporządkowując im określoną ilość punktów edukacyjnych do uzyskania.
Punkty edukacyjne można uzyskać poprzez takie aktywności jak publikacja artykułów naukowych lub popularnonaukowych czy też uzyskanie stopnia naukowego, niemniej praktyka pokazuje, że większość farmaceutów zdobywa je uczestnicząc w szkoleniach o charakterze stacjonarnym lub za pośrednictwem internetu.
W organizacji szkoleń podyplomowych biorą udział najczęściej uczelnie wyższe posiadające akredytację, samorządy zawodowe tj. Okręgowe Izby Aptekarskie, towarzystwa naukowe – głównie Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, a także firmy współpracujące z powyższymi jednostkami.
W myśl dotychczas obowiązującego rozporządzenia, przynajmniej 50 ze 100 obowiązujących do zdobycia punktów edukacyjnych powinno być zaliczone na podstawie testu przygotowanego przez akredytowaną jednostkę szkolącą. Punkty te zwyczajowo określa się nazwą „twarde”, w odróżnieniu od punktów edukacyjnych uzyskanych na podstawie szkoleń nie zakończonych testem (za tzw. „punkty miękkie”).
Opis badania
Przyjęty system szkoleniowy funkcjonuje już od wielu lat, stąd też Naczelna Izba Aptekarska podjęła się przeprowadzenia ankiety wśród farmaceutów, w celu zbadania poziomu satysfakcji z odbywanych szkoleń oraz oceny czynników wpływających na motywację farmaceutów do udziału w edukacji podyplomowej. Podjęto również próbę zgromadzenia istotnych informacji związanych z oczekiwaniami farmaceutów dotyczącymi organizacji szkoleń podyplomowych.
Ankieta zawierała pytania jednokrotnego bądź wielokrotnego wyboru, a także pytania otwarte. Istniała możliwość anonimowego wypełnienia ankiety. Ankietę skierowano do respondentów, za pośrednictwem Naczelnej Izby Aptekarskiej oraz Okręgowych Izb Aptekarskich w miesiącach luty-czerwiec 2016, uzyskując 750 odpowiedzi farmaceutów zgromadzonych w 20 Okręgowych Izbach Aptekarskich.
Opis respondentów
82% respondentów stanowiły kobiety. Farmaceuci reprezentowali bardzo różne przedziały wiekowe. Najliczniejsze grupy stanowiły osoby między 25 a 35 rokiem życia (45,33 %) i między 36-45 rokiem życia (22,13%).
Prawie 98% procent ankietowanych pracowało w aptekach, pozostałe osoby były pracownikami uczelni, nadzoru farmaceutycznego, hurtowni farmaceutycznych i przemysłu farmaceutycznego.
53,46% odpowiedzi na ankiety pochodziło od właścicieli i kierowników aptek, natomiast 44,27% ankietowanych stanowili pracownicy aptek z tytułem mgr farmacji. Duża część farmaceutów posiadała specjalizację (39,07%) lub była w trakcie specjalizacji (5,73%).
Około 30% respondentów zatrudnionych w aptekach, pracowało w aptekach indywidualnych, 6,4% w aptekach szpitalnych, pozostali byli zatrudnieni w sieciach aptek:
- małych (2-5 aptek) – 22,4%,
- średnich (6-20 aptek) – 15,07%,
- dużych (21-100 aptek) – 12,8%,
- makro (powyżej 100 aptek) – 10%,
przy czym w miarę równomiernie reprezentowane były grupy o różnej długości stażu pracy
- 25,47% – staż pracy do 5 lat,
- 22,80% – staż pracy 6-10 lat,
- 24,13% – staż pracy 11-20 lat,
- 26,67% – staż pracy powyżej 20 lat.
Wyniki
Stosunek farmaceutów do obowiązku szkolenia ciągłego
Farmaceuci (97,07%) uważają, że szkolenia podyplomowe ciągłe są potrzebne do prawidłowego wykonywania zawodu, niemniej 46,27% ankietowanych wyraziło opinię, że szkolenia podyplomowe nie spełniają ich oczekiwań.
Tylko 2,93% farmaceutów uważa, że edukacja podyplomowa jest niepotrzebna, nie przynosi żadnych korzyści, a w pracy wystarcza im wiedza, którą nabyli w trakcie studiów i samokształcenie (Rys.1).
Farmaceutów zapytano również o poziom satysfakcji z dotychczas odbywanych szkoleń (Rys. 2). 50,27% ankietowanych zadeklarowało wysoki lub bardzo wyskoki poziom satysfakcji ze szkoleń (ocena 4 i 5 w pięciostopniowej skali), 36,93% średni poziom satysfakcji (3 w pięciostopniowej skali), a 12,8% niski poziom satysfakcji ze szkoleń (1 i 2 w pięciostopniowej skali). Najczęściej wskazywaną oceną wśród farmaceutów było „4” (41,33% ankietowanych) (Tab. 1.).
Tabela 1. Najczęściej wskazywaną odpowiedzią było „4” (liczność dominanty: n=310; 41,33%).
| Liczebność | Liczebność skumulowana | Procent [%] | Procent skumulowany [%] | |
| 1 | 14 | 14 | 1,87 | 1,87 |
| 2 | 82 | 96 | 10,93 | 12,80 |
| 3 | 277 | 373 | 36,93 | 49,73 |
| 4 | 310 | 683 | 41,33 | 91,07 |
| 5 | 67 | 750 | 8,93 | 100,00 |
| RAZEM | 750 | 100,00 |
Tabela. 2. Przeciętny poziom satysfakcji to 3,45+-0,87.
| n | Średnia | Odch.std | Moda | Liczność |
| 750 | 3,45 | 0,87 | 4 | 310 |
Z czego wynika, że przeciętny poziom satysfakcji ze szkoleń farmaceutów oceniany jest na 3+ (średnia 3,45 /+-0,87/ w skali od 1-5) (Tab. 2.), a prawie połowa ankietowanych zgłasza, że szkolenia nie spełniają ich oczekiwań.
Odpowiedź na te pytania w dużej mierze wynika z lektury opinii wyrażonych w ankiecie z zapytaniami: „Co najbardziej zwiększyłoby Pana / Pani motywację do uczestniczenia w szkoleniach podyplomowych?” i „Co stanowiło największą wadę szkoleń, w których do tej pory brał Pan / brała Pani udział?”.
Najwięcej zgłaszanych uwag na pytania otwarte dotyczyło aktualnego, obiektywnego, a przede wszystkim praktycznego charakteru szkoleń. Farmaceuci chcą, by treść szkoleń przekładała się na praktykę zawodową, aby przekazywano wiadomości, które można wykorzystać w pracy z pacjentem, aby wykładowcy posiłkowali się konkretnymi przykładami z życia wziętymi:
- „Potrzebna jest wiedza bardziej praktyczna, doświadczenia kliniczne lekarzy którzy prowadzą szkolenia, przykłady z życia wzięte, a nie sucha, teoretyczna i książkowa wiedza, czyli kolejne cykle, enzymy, nazwy białek których i tak się nie zapamięta”,
- „(…) Pacjentów to nie interesuje, ponieważ specjalistyczne słownictwo jest im obce i nie potrzebują wytłumaczenia działania danych leków”,
- „Omawiane powinny być problemy pacjentów, na które aptekarz miałby wpływ – z czym sobie pacjenci z danym schorzeniem radzą najgorzej, jak to można we współpracy poprawić”.
Wielokrotnie podkreślano, jak ważne jest to, by wykładowcy byli praktykami, wykonującymi zawód farmaceuty w aptece.
Potrzeba przeniesienia ciężaru merytorycznego z teorii na praktykę znajduje też odzwierciedlenie w odpowiedzi na pytanie „Czy jest Pan / Pani zainteresowana / zainteresowany udziałem w szkoleniu o charakterze warsztatowym”?
15,07% farmaceutów nie ma zdania na ten temat, co najprawdopodobniej wynika z faktu, iż taka forma szkoleń jest bardzo rzadko praktykowana i farmaceuci nie mieli okazji by się z nią zapoznać. Mimo to, ponad 60% osób biorących udział jest zainteresowanych udziałem w szkoleniach warsztatowych. Farmaceuci oczekują szkoleń, na których nie tylko będą mogli wysłuchać wykładu prowadzącego, ale też wziąć w nich aktywny udział, przedyskutować i omówić konkretne przypadki chorobowe. Jak piszą ankietowani:
- „Najbardziej wartościową formą szkoleń są szkolenia warsztatowe, które zwiększają nie tylko wiedzę ale i umiejętności manualne. Często farmaceutom brakuje wiedzy jak obsługiwać nebulizatory, ciśnieniomierze, glukometry czy chociażby jak stosować wziewy. Takie formy szkoleń procentują w kontakcie z pacjentem co jest jedną z ważniejszych form motywacji”,
- „Myślę, że większość osób uczy się przez doświadczenie, więc dużo większe korzyści można by odnieść ze szkoleń, na których prowadzący przeprowadzaliby część otwartą – praca w grupach lub gdy podają przykłady z własnej pracy”.
Farmaceuci chwalili szkolenia, na których był „bezpośredni kontakt z wykładowcą i możliwość wyjaśniania problemów na bieżąco” oraz była „możliwość wypróbowania produktu, zadania pytań, które sami otrzymujemy od pacjentów, nauka obsługi preparatu – np. kropli ocznych„.
W odpowiedziach na zadane pytania otwarte ankietowani podejmowali także kwestię
obiektywizmu, zwłaszcza umieszczając prośby o nieujmowanie treści o charakterze reklamowym w przebiegu szkoleń punktowanych. Farmaceuci chcieliby, aby szkolenia
przekazywały wiedzę obiektywną i rzetelną. Proponują, by wyeliminowano szkolenia, w których przekazywane są jedynie treści marketingowe.
W ankietach wielokrotnie podkreślano konieczność przekazywania aktualnej wiedzy.
Farmaceuci oczekują od wykładowców, że przygotowując szkolenie, będą korzystać z publikacji, które ukazały się w ostatnich miesiącach i latach, dzięki którym będą mieli dostęp do aktualnych wyników badań naukowych. Bardzo źle widziane jest ujmowanie w materiałach edukacyjnych nie zarejestrowanych już leków, omawianie informacji, z którymi ankietowani spotkali się już podczas studiów, zwłaszcza szczegółowych informacji z dziedziny nauk podstawowych, anatomii, biochemii, fizjologii, w żadnej mierze nie aktualizujących nabytej już wiedzy:
- „Największą wadę szkoleń w których brałem udział stanowiła wiedza mało użyteczna w codziennej pracy a przede wszystkim nie zaktualizowana. Podczas wykładów czuję się jakbym przeniósł się na salę wykładową kilkanaście lat temu i słuchał dokładnie tego o czym słyszałem wtedy. Wykłady nastawione na długi czas trwania, a przekazana wiedza w tym czasie mizerna. Podręczniki czyta się we własnym zakresie. Oczekiwałbym kursów jak wykorzystać wiedzę w konkretnych przypadkach”,
- „Informacje przekazywane na takich szkoleniach powinny być w głównej mierze nowymi doniesieniami z rynku medycznego, jakimiś ciekawostkami związanymi z ordynowaniem leków, itp. a nie powielaniem wiedzy, którą przyswoiliśmy w trakcie studiów. Oczywiście powtórki są dobre, ale nie jeśli szkolenie składa się tylko i wyłącznie z powtarzania znanych faktów”.
Krytykowano omawianie preparatów wycofanych już z obrotu:
- „Rażące braki w przygotowaniu do wykładu osoby prowadzącej. Tematyka poświęcona reklamie danej marki/firmy/grupy produktów. Przekazywanie informacji z dziedziny farmakoterapii o lekach, których od lat się nie stosuje, z pominięciem najnowocześniejszych lub nawet tych, które stanowią standardowe postępowanie już od kilku lat; praktycznie brak informacji na temat leków znajdujących się w 3 i 4 fazie badań klinicznych”.
Powyższe uwagi znajdują potwierdzenie w odpowiedzi udzielonej na pytanie co w największej mierze decyduje o atrakcyjności szkoleń podyplomowych w odniesieniu do tematyki i formy szkolenia oraz osoby wykładowcy.
| A | informacje przekazywane na szkoleniu są praktyczne (mogę je wykorzystać w codziennej pracy) |
| B | wysokie kwalifikacje w zakresie sposobu prowadzenia wykładu przez wykładowcę (wykładu dobrze się słucha) |
| C | informacje przekazywane na szkoleniu są poparte rzetelnymi materiałami źródłowymi (są wiarygodne) |
| D | przekazywane informacje mają charakter obiektywny |
| E | temat szkolenia mieści się w obszarze moich zainteresowań |
| F | wykładowca jest uznanym autorytetem w dziedzinie farmacji |
Dla słuchaczy najmniejsze znacznie ma to, by wykładowca był uznanym autorytetem w dziedzinie farmacji. Bardzo ważne jest natomiast to, by informacje przekazywane na szkoleniu miały charakter praktyczny, były przekazywane w umiejętny sposób i poparte rzetelnymi materiałami źródłowymi.
Edukacja podyplomowa a pozycja zawodowa farmaceutów
Farmaceuci dostrzegają korelację między poziomem nabytej wiedzy, a jakością świadczonych przez nich usług, co przekłada się na wzrost konkurencyjności zatrudniającej farmaceutę apteki i zwiększenie atrakcyjności danego farmaceuty na rynku pracy (Rys. 5, Rys. 6.), niemniej tylko 24,4% przełożonych motywuje pracowników do podnoszenia swoich kwalifikacji, a ponad połowa (57,73%) przełożonych zajmuje neutralne stanowisko wobec szkoleń pracowników. 2,8% przełożonych ma do szkoleń pracowników stosunek negatywny (Rys. 7.).
W przypadku aż 74,4% farmaceutów, zdobyta na szkoleniach podyplomowych wiedza nie daje perspektyw otrzymania podwyżki lub awansu (Rys. 8.), co stoi w sprzeczności z ich oczekiwaniami.
Kwestią wielokrotnie wskazywaną przez ankietowanych farmaceutów pozostaje brak dostatecznego wpływu realizacji obowiązku szkoleniowego na pozycję zawodową farmaceuty. W odpowiedzi na pytanie o to, co zwiększyłoby motywację do odbywania szkoleń podyplomowych, ankietowani wskazywali na zasadność powiązania obowiązku szkoleniowego z konkretnymi korzyściami materialnymi lub awansem i wliczaniem godzin szkoleń do czasu pracy.
Zdobyte kwalifikacje (np. w zakresie opieki farmaceutycznej), w opinii farmaceutów, powinny być potwierdzane odpowiednimi certyfikatami i iść w parze ze zwiększającymi się kompetencjami w wykonywanej pracy.
Nabyte podczas szkoleń kompetencje powinny przekładać się na podwyższenie prestiżu zawodu (regulacje związane z pełnieniem funkcji kierownika, pełnienia opieki farmaceutycznej).
Bardzo liczne wypowiedzi farmaceutów, wskazują na to, że w ich opinii szkolenia powinny być wliczane do czasu pracy. A czy tak rzeczywiście jest? Stosunek pracodawców do szkoleń ciągłych farmaceutów przekłada się na to, że tylko w przypadku 14,4% osób, godziny szkolenia przeprowadzanego w dzień roboczy wliczane są do obowiązkowego czasu pracy (Rys. 9.), przy czym istnieją spore różnice w zakresie tej praktyki między poszczególnymi typami aptek. W najlepszej sytuacji znajdują się pracownicy aptek szpitalnych, a zaraz po nich farmaceuci pracujący w aptekach indywidualnych. Pracownicy dużych sieci zasadniczo bardzo rzadko szkolą się w ramach swoich obowiązków (Rys. 10.).
Organizacja szkoleń
Okręgowe Izby Aptekarskie odgrywają ważną rolę, jako administrator i organizator szkoleń podyplomowych, stąd też ważnym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonej ankiety jest to, iż około 1/3 farmaceutów (33,47%) jest gotowa czynnie działać w OIA w zakresie edukacji, poprzez wygłaszanie referatów i przygotowywanie publikacji (Rys. 11).
Jakie czynniki są istotne od strony organizacyjnej w zakresie szkoleń podyplomowych? Bardzo istotne jest poinformowanie farmaceutów z odpowiednim wyprzedzeniem o nadchodzącym szkoleniu. Duża grupa farmaceutów (30%) akceptuje termin poinformowania o wydarzeniu szkoleniowym na 2-3 tygodnie przed szkoleniem, a zdecydowana większość (65,73%) ankietowanych oczekuje takiej informacji na minimum miesiąc wcześniej (Rys. 12.).
W jakiej formie powinna ukazać się taka informacja? Bardzo często praktykuje się umieszczanie jej na stronach internetowych Okręgowych Izb Aptekarskich. Z przeprowadzonej przez nas ankiety wynika, że tylko dla 21,2% farmaceutów jest to wystarczająco efektywna forma komunikacji. Aż 75,6% ankietowanych chciałoby dodatkowo otrzymać informację mailową lub smsową (Rys. 13.).
Ankietowani wypowiedzieli się również na temat optymalnej długości szkolenia stacjonarnego (Rys. 14.). Zarówno bardzo długie szkolenia, trwające powyżej 6 godzin, jak i te bardzo krótkie – trwające poniżej 2 godzin, mają niewielką ilość zwolenników (odpowiednio 16,8% i 4,53%). Farmaceuci preferują szkolenia 5-6 godzinne (49,73%) lub 3-4 godzinne (28,93%).
W odniesieniu do częstotliwości udziału w szkoleniach stacjonarnych, stwierdzono najwyższy odsetek osób, które z tej formy edukacji są w stanie skorzystać 4-6 razy do roku (Rys. 15.).
Farmaceutów zapytano również o optymalny czas (godziny i dni tygodnia) na przeprowadzenie szkolenia (Rys. 16). Najwięcej głosów padło ze wskazaniem na sobotę w godzinach porannych, co być może wiąże się z wykazanym wcześniej przez ankietowanych niewliczaniem godzin szkoleniowych w czas pracy przez pracodawców.
Zadano także pytanie o preferencję formy szkolenia w związku z miejscem jego organizacji. Spośród 3 możliwych do wyboru wydarzeń szkoleniowych: makrokonferencji w mieście wojewódzkim, spotkań regionalnych w mniejszych miejscowościach na terenie Okręgowych Izb Aptekarskich oraz spotkań weekendowych pozwalających łączyć turystykę i rekreację z edukacją (Tab. 3.), farmaceuci najczęściej wskazywali na duże zainteresowanie szkoleniami w grupach 20-50 osobowych, o zasięgu regionalnym (527 wskazań na 700 respondentów). Dużego zainteresowania można się spodziewać również przy organizacji makrokonferencji (377 wskazań na 700 respondentów). Około 1/3 farmaceutów wykazuje wysokie zainteresowanie spotkaniami o charakterze edukacyjno – turystycznym lub rozrywkowym w trakcie weekendów, co wskazuje na zasadność organizacji tego typu wydarzeń o zasięgu ogólnopolskim.
Tabela. 3. Proszę określić Pana / Pani stopień zainteresowania uczestnictwem w następujących formach szkoleń stacjonarnych (w tabeli zamieszczono ilość wskazań dla poszczególnych odpowiedzi).
|
makrokonferencje (dla więcej niż 100 osób) organizowane w mieście wojewódzkim |
spotkania regionalne organizowane (dla 20-50 osób) w mieście wojewódzkim lub w większych miejscowościach na terenie OIA |
spotkania weekendowe / wyjazdowe w miejscowościach, które pozwolą połączyć edukację z turystyką / rozrywką / integracją |
|
129 |
55 |
292 |
|
244 |
168 |
204 |
|
377 |
527 |
254 |
Jakie czynniki związane z organizacją szkoleń są konieczne, aby farmaceuci wzięli udział w szkoleniu? Okazuje się (Rys. 17.), że najmniejsze znaczenie ma prestiż ośrodka konferencyjnego oraz udostępniony catering. Najistotniejsze jest zaś poinformowanie na czas o szkoleniu, przyznanie punktów edukacyjnych i brak opłaty za szkolenie.
Brak opłaty za szkolenie jest konieczny dla ponad 70% ankietowanych. Wskazuje to na potencjalne trudności farmaceutów z ponoszeniem kosztów edukacji podyplomowej. W odpowiedzi na pytanie „Czy byłby Pan / byłaby Pani zainteresowany / a udziałem w interesującym Pana /Panią szkoleniu, jeżeli byłoby ono szkoleniem odpłatnym?” (Rys. 18), tylko 16,4% osób biorących udział w badaniu deklaruje, że wzięłoby udział w takim szkoleniu bez względu na koszty, a maksymalny poziom dopłaty za udział w szkoleniu to dla większości farmaceutów tylko 30 zł. Oznacza to, że stawki obecnie pobierane przez jednostki akredytowane za udział w szkoleniach podyplomowych istotnie ograniczają dostęp farmaceutów do szkoleń podyplomowych. Również praktyka pokazuje, iż najwyższą frekwencję odnotowują te wydarzenia szkoleniowe, za które farmaceuci nie ponoszą żadnych opłat, a więc organizowane lub współorganizowane przez okręgowe izby aptekarskie.
Warto również zwrócić uwagę na to, że ponad 80% ankietowanych wskazała że przyznanie punktów edukacyjnych jest koniecznym warunkiem wzięcia udziału w szkoleniu (Rys. 17.). Okazuje się jednak, że wyjątek od tej zasady mogą stanowić szkolenia, które zostaną uznane przez ich potencjalnych uczestników za interesujące. Farmaceuci zapytani, o to czy wzięliby udział w interesującym ich szkoleniu, jeśli nie by przyznano za nie punktów edukacyjnych, w 78% przypadków odpowiedzieli twierdząco (Rys. 19.).
Czy farmaceuci mają trudności ze zrealizowaniem obowiązku szkoleniowego? Na pytanie, o to czy zdobycie 100 punktów edukacyjnych w 5-letnim okresie rozliczeniowym stanowi dla nich problem, aż 47,07% ankietowanych stwierdziło, że jest to dla nich problematyczne (choć realne), a dla 1,87% osób wydaje się to wręcz niemożliwe (Rys. 20.).
Z czego mogą wynikać trudności w uzyskaniu wymaganej ilości punktów edukacyjnych? Z pewnością mają związek z ograniczeniami w dostępie do szkoleń w formie internetowej i (w większej mierze) stacjonarnej, na które wskazali farmaceuci w dalszej części ankiety (Tab. 4. i Tab. 5.).
W przypadku szkoleń stacjonarnych będzie to dla prawie 1/3 ankietowanych konieczność uiszczenia opłaty za szkolenie oraz brak informacji o szkoleniu w odpowiednim terminie, ale w pierwszej kolejności nieodpowiedni czas i miejsce organizacji szkolenia. Właśnie te czynniki eliminuje możliwość odbywania szkoleń podyplomowych za pośrednictwem internetu. W tym przypadku aż 332 osoby na 750 ankietowanych wyraziły opinię, że nie ma ograniczeń w odniesieniu do możliwości korzystania z edukacji za pośrednictwem internetu. 100 osób (13,33% ankietowanych) wskazało na trudność w uzyskaniu informacji o darmowych szkoleniach internetowych. Spośród ankietowanych tylko 45 osób (6%) nie potrafi korzystać z tego typu portali.
Tabela. 4. Co Pana / Pani zdaniem najbardziej ogranicza dostęp do interesujących Pana /Panią szkoleń stacjonarnych?
| szkolenia najczęściej nie odbywają się w dogodnym dla mnie czasie | 500 |
| szkolenia najczęściej nie odbywają się w dogodnym dla mnie miejscu | 304 |
| interesujące mnie szkolenia są płatne | 234 |
| nie jestem na bieżąco informowana/y o odbywających się szkoleniach | 203 |
| nie ma takich ograniczeń | 69 |
Tabela. 5. Które z niżej wymienionych czynników ograniczają Pana / Pani dostęp do interesujących Pana / Panią szkoleń internetowych?
| nie ma takich ograniczeń | 532 |
| nie wiem, gdzie szukać bezpłatnych szkoleń internetowych dla farmaceutów | 100 |
| nie potrafię korzystać z portali edukacyjnych dla farmaceutów | 45 |
| nie mam dostępu do komputera | 3 |
| nie mam dostępu do internetu | 3 |
| nie potrafię korzystać z internetu | 3 |
Czy wobec tego można wysnuć wniosek, że farmaceuci preferują szkolenia internetowe? Okazuje się, że tak nie jest. Potrzebne są obie formy szkoleń, ponieważ ilość zadeklarowanych zwolenników każdej z nich jest podobna, a około połowa farmaceutów chętnie korzysta zarówno ze szkoleń internetowych jak i stacjonarnych (Rys. 21.)
Ankietowani wyrazili również opinię na temat preferowanej formy szkolenia internetowego, wybierając między szkoleniem w formie slajdów lub pliku tekstowego oraz szkoleniem w formie filmu z wykładem (Rys. 22.). Największa grupa farmaceutów nie faworyzuje żadnej z tych form. Wśród osób, które przedkładały jedną z form szkoleń internetowych nad drugą, więcej było zwolenników pliku tekstowego lub slajdów niż filmu, niemniej warto pamiętać, że dla niektórych rodzajów szkoleń forma filmu jest bardziej wskazana (np. z zakresu udzielania pomocy, obsługi inhalatorów itp.).
Preferencje w zakresie tematyki szkoleń
Ankietowanych poproszono o wyrażenie swojego stopnia zainteresowania określoną tematyką szkoleń stacjonarnych, internetowych i publikacji, poprzez odpowiedź „nie interesuje mnie”, „nie mam zdania”, „interesuje mnie”. Z udzielonych przez farmaceutów odpowiedzi (Rys. 23., Tab. 6.) wynika, że największym zainteresowaniem (ponad 600 wskazań „interesuje mnie” na 750 ankietowanych) cieszą się szkolenia z zakresu farmakologii, farmakoterapii i porady farmaceutycznej, opieki farmaceutycznej, a także prawa regulującego wykonywanie zawodu. Farmaceuci cenią też sobie szkolenia z zarządzania personelem i magazynem apteki, technikami sprzedaży, z zakresu obsługi informatycznej apteki, z zasad udzielania pierwszej pomocy. Zdecydowanie najmniejszym zainteresowaniem cieszą się zaś szkolenia z zakresu historii farmacji. Stosunkowo niewielkie zainteresowanie szkoleniami z zakresu farmacji szpitalnej wynika najprawdopodobniej z małego odsetka farmaceutów szpitalnych, którzy wzięli udział w ankiecie.
Szkolenia z zakresu homeopatii są interesujące dla ok 1/4 ankietowanych, co wynika być może z faktu, że pełny asortyment leków homeopatycznych dostępny jest tylko w wybranych aptekach, a zasadność ich stosowania jest w ostatnich latach dyskutowana.
W odniesieniu do opieki farmaceutycznej, ponad 2/3 farmaceutów wskazało szkolenia z zakresu cukrzycy, chorób serca i układu krążenia oraz astmy, jako te, w których najchętniej wezmą udział (Tab. 7.).
Tabela. 7. Chętnie wezmę udział w szkoleniach z zakresu opieki farmaceutycznej w:
| cukrzycy | 587 |
| chorobach serca i układu krążenia | 562 |
| astmie | 497 |
| atopowym zapaleniu skóry | 463 |
| chorobach kości i stawów (tj. osteoporoza) | 458 |
| uzależnieniu nikotynowym | 267 |
Farmaceuci określili też stopień swojego zainteresowania poszczególną tematyką z zakresu farmakoterapii, odpowiadając na pytanie, w jakim szkoleniu z tego zakresu wzięliby najchętniej udział w najbliższym czasie. Okazuje się (Rys. 24., Tab. 8.), że
najwyższym zainteresowaniem cieszy się tematyka związana z chorobami i zaburzeniami psychicznymi takimi jak depresja, bezsenność czy uzależnienia oraz z chorobami metabolicznymi, a najmniejszym z zakresu menopauzy i chorób układu moczowego.
| chorób i zaburzeń psychicznych (np. bezsenność, depresja, schizofrenia, uzależnienia) | 471 |
| chorób metabolicznych (np. cukrzyca, osteoporoza, dna moczanowa, hiperlipidemia) | 453 |
| chorób nowotworowych | 391 |
| nadciśnienia | 378 |
| chorób układu pokarmowego | 373 |
| nadwagi i otyłości | 369 |
| chorób skóry (np. np. trądzik, łuszczyca, AZS) | 358 |
| alergii | 355 |
| chorób układu nerwowego (np. padaczka, choroba Parkinsona) | 349 |
| chorób infekcyjnych i ich immunoprofilaktyki | 342 |
| menopauzy, andropauzy | 289 |
| chorób układu moczowego | 261 |
Na co powinien zwrócić uwagę wykładowca przygotowujący szkolenie podyplomowe z zakresu postępu nauk farmaceutycznych? Rys. 25. i Tab. 9. przedstawiają szczególnie istotne dla ankietowanych informacje, które powinny być przekazywane podczas wykładów. Znaczna ilość respondowanych wskazywała na wiedzę o interakcjach i działaniach niepożądanych leków, wiadomości na temat możliwości stosowania leków i suplementów diety w ciąży i w okresie laktacji oraz porady farmaceutycznej w zakresie doboru leków OTC, suplementów diety i dermokosmetyków.
Ważnym elementem opieki nad pacjentem odwiedzającym aptekę jest pomoc farmaceuty w doborze środków dostępnych bez recepty lekarskiej (OTC). Z przeprowadzonego przez nas badania wynika (Rys. 26., Tab. 10.), że farmaceuci chętnie poszerzą swoja wiedzę zwłaszcza w odniesieniu do leków OTC oraz ziół i leków pochodzenia naturalnego. Ponad połowa ankietowanych zainteresowana jest szkoleniami na temat materiałów opatrunkowych, suplementów diety, witamin i dermokosmetyków.
| leków OTC | 577 |
| ziół i leków pochodzenia naturalnego | 484 |
| materiałów opatrunkowych | 421 |
| nutraceutyków, suplementów i witamin | 388 |
| dermokosmetyków | 381 |
| nie jestem zainteresowana/y tego typu szkoleniami | 33 |
Podsumowanie
Szkolenia podyplomowe są w uznaniu farmaceutów potrzebnym elementem funkcjonowania w zawodzie. Ich dotychczasowy przebieg jest przez większość uczestników oceniany pozytywnie, niemniej w świetle opinii wyrażanych przez ankietowanych, charakter szkoleń wciąż powinien podlegać doskonaleniu – zwłaszcza w zakresie ich praktyczności, aktualności i obiektywizmu. Wymaga to dobrej współpracy między jednostkami samorządu zawodowego, towarzystwami naukowymi i jednostkami akredytowanymi.
Ze względu na wskazywane przez farmaceutów trudności w zakresie odbywania szkoleń ciągłych warto szczególnie wnikliwie przyjrzeć się otrzymanym przez nas wynikom dotyczącym organizacji szkoleń. Istotne wydają się zwłaszcza działania umożliwiające pozyskiwanie punktów edukacyjnych przez farmaceutów bez ponoszenia dodatkowych opłat. Nie mniej ważne są jednak wskazówki udzielone przez farmaceutów dotyczące optymalnego miejsca, czasu, formy i tematyki szkoleń.
Wykazany w badaniu brak dostatecznego wpływu odbywanych szkoleń na pozycje zawodową farmaceuty, jest przyczynkiem do poszukiwania rozwiązań, które mogłyby zmienić tę sytuację.
Cenną informacją zwrotną z ankiety, jest chęć dużej grupy farmaceutów do aktywnego uczestnictwa w realizacji obowiązku szkoleniowego.
dr n. farm Natasza Staniak,
mgr farm. Elżbieta Piotrowska – Rutkowska,
dr n. med. Tomasz Słomka
