Nie lokujmy się dobrowolnie na peryferiach polskiej służby zdrowia

Miesięczne praktyki w ramach programu odbywałam w Szpitalu Uniwersyteckim Germans Trias i Pujol w Badalonie. Pod okiem doświadczonej i wysoko wykwalifikowanej kadry hiszpańskich farmaceutów szpitalnych mogłam zdobywać doświadczenia zawodowe w dziale Farmacji Szpitalnej.

Placówka medyczna, w której miałyśmy przyjemność się szkolić, dysponuje około 600 łóżkami. Szpital sprawuje opiekę nad niemal milionową społecznością Barcelony, co czyni ją jednym z kluczowych ośrodków Instytucji Cat Salut (odpowiednika Funduszu Zdrowia). Częścią kampusu szpitalnego są również: Ośrodek Guttmana – będący centrum rehabilitacji pacjentów dotkniętych schorzeniami neurologicznymi oraz Instytut Braci Germans Trias – placówka zajmująca się badaniami naukowymi z dziedziny onkologii, epidemiologii i immunologii.

Zespół Farmacji Szpitalnej, do którego miałyśmy zaszczyt dołączyć, liczył 14 farmaceutów (w tym 4 rezydentów w trakcie specjalizacji), 20 techników farmaceutycznych oraz 25 osób wykwalifikowanego personelu pomocniczego pełniącego inne, równie ważne dla funkcjonowania apteki szpitalnej funkcje – np. administracyjne.

Program pobytu szkoleniowego obejmował przede wszystkim zapoznanie się z klinicznymi aspektami pracy farmaceuty szpitalnego, do których należą: weryfikacja zaordynowanej przez lekarza farmakoterapii, koncyliacja lekowa chorych w tzw. punktach krytycznych – podczas przyjęcia na oddziały oraz w trakcie wypisu, opieka farmaceutyczna nad pacjentami ambulatoryjnymi poradni szpitalnych czy udział w badaniach klinicznych.

Sprawowanie opieki farmaceutycznej oraz merytoryczna współpraca z lekarzami wymaga „wyposażenia” farmaceuty w komplet niezbędnych informacji o pacjencie.

Całość medycznej kartoteki można jednak pozyskać z elektronicznego systemu informatycznego, który dostępny jest 24 godziny na dobę. Kartoteka stanowi jedno z podstawowych narzędzi pracy na oddziale oraz w aptece, będąc źródłem informacji na temat:

• historii hospitalizacji;
• aktualnego stanu chorego;
• obserwacji pielęgniarskich;
• daty przyjęcia oraz planowanego wypisu;
• wyników laboratoryjnych;
• opisu diagnozy lekarskiej;
• zaleconej farmakoterapii.

Farmaceuta jako pełnoprawny członek interdyscyplinarnych zespołów medycznych w szpitalu ma realny wpływ na kształtowanie bazy danych pacjenta, która tworzona jest w systemie. Dokonuje niezbędnych korekt w zaordynowanej farmakoterapii, umieszcza wskazówki oraz wytyczne dotyczące procesu leczenia, jeśli tylko uzna, że zachodzi taka potrzeba. Należy podkreślić, że weryfikacja elektronicznych recept pacjentów to czasochłonny proces, wymagający od farmaceuty czujności, klinicznego doświadczenia oraz dużej wiedzy z zakresu farmakologii.

Składowymi całego procesu jest kontrola dawek leków, drogi podania, czasu podaży preparatu i możliwych interakcji lekowych.

Farmaceuta przed rozpoczęciem walidacji recepty zapoznaje się z historią choroby pacjenta, aktualnymi wynikami biochemicznymi tj. klirens kreatyniny, poziomy elektrolitów czy enzymów wątrobowych. Pod szczególnym nadzorem w szpitalu Germans Trias i Pujol są pacjenci z chorobami przewlekłymi, w podeszłym wieku oraz przyjmujący wiele leków.

Oddziałami o wzmożonej czujności są także oddział intensywnej terapii dzieci, pediatria i neonatologia. W tym wypadku szczególną rolę odgrywała specyfika pacjenta pediatrycznego, gdzie interpretacja wyników odbiega zasadniczo od interpretacji chorych dorosłych, a postać leku często ma istotną rolę w procesie leczenia.

Koronnym celem walidacji jest przede wszystkim uniknięcie dublowania się preparatów zawierających identyczną substancję czynną, wychwycemie ewentualnych błędnych dawek i wspomnianych interakcji. Składową pracy farmaceuty szpitalnego jest także czuwanie nad bezpieczeństwem pacjenta i dbanie o jakość procesu leczenia. Skutkiem tego zadania jest bardzo skrupulatne monitorowanie błędów medycznych.

Podczas weryfikacji farmakoterapii farmaceuta w Hiszpanii zobligowany jest do prowadzenia ewidencji błędnie zaleconych leków czy pomyłek w dawkach.

Jedna z interwencji, którą miałam okazję zaobserwować zaistniała, gdy lekarz zalecił pacjentce przyjmowanie rywaroksabanu w dawce 20 mg. Farmaceuta, po wnikliwej analizie wyników oraz niskiego klirensu kreatyniny i podeszłego wieku chorej, stwierdził, że istnieje poważne ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Dokonał więc korekty dawki do 15mg, po czym kontaktując się z kardiologiem wyjaśnił swoje obawy.
Aby jak najmniej błędów medycznych zostało popełnionych w szpitalu, prężnie działa Komisja ds. Błędów Medycznych. Komisja obraduje co miesiąc omawiając przypadki, które budzą wątpliwości pod względem medycznym. Co warto podkreślić, spotkanie to nie nosi znamion krytyki personelu czy represji, lecz pełni funkcję wyłącznie edukacyjną.

Z raportowanych przypadków ok. 70-80% błędów medycznych jest wykrywanych przez farmaceutów, często wcześniej, nim leki trafią do pacjenta. Na tej podstawie można łatwo wywnioskować, jak bardzo przydatny jest kompetentny farmaceuta w zespole terapeutycznym i jak strategiczną rolę odgrywa.

Pisząc o progresywnym podejściu do lecznictwa szpitalnego, warto wspomnieć o nowoczesnych technologiach wdrożonych i wykorzystywanych w Dziale Farmacji. Najważniejszymi benefitami takich usprawnień jest ułatwienie codziennej pracy i minimalizacja ryzyka pomyłki, co wpływa na zagwarantowanie jakości.

Stacja medyczna Pyxis to półki sterowane oprogramowaniem informatycznym, umożliwiające pobranie pojedynczej dawki leku. Stacje rozmieszczone są na poszczególnych oddziałach szpitala i stanowią rezerwę lekową, użyteczną w nagłych, nieprzewidzianych sytuacjach.

Robot ROWA to nowoczesne spojrzenie na magazynowanie, sprawdzanie i segregowanie leków. Najważniesze zadanie tej technologii to uefektywnienie pracy. Wystarczy, że farmaceuta wybierze dany produkt w systemie kompatybilnym z maszyną, a wówczas dany lek pojawia się w zasięgu ręki. Konsultacja pacjenta jest o wiele szybsza i łatwiejsza, gdy technologię ma się na wyciągnięcie ręki.

Robot jest zintegrowany z siecią instalacji, którą dystrybuowane są leki. To ogromna oszczędność czasu niwelująca potrzebę „wędrówki” po preparat.

Unit Dose czyli system jednodawkowy, to rozwiązanie, które funkcjonuje w kilku polskich szpitalach. System polega na wydawaniu na oddziały leków w dawkach spersonalizowanych, dedykowanych konkretnemu pacjentowi.
Po zatwierdzeniu elektronicznej recepty przez farmaceutę trafia ona do techników, którzy odpowiadają za uzupełnianie wózków transportowych i przekazują je na oddział.

Farmaceuci w Germans Trias i Pujol dbają o ciągły rozwój zawodowy. Dlatego naukowa sesja bibliograficzna w aptece szpitalnej, to punkt obowiązkowy każdego rozpoczynającego się tygodnia. W czasie sesji omawiane są artykuły z prasy fachowej.

Jakie działania, które z powodzeniem funkcjonują w hiszpańskiej aptece szpitalnej chciałabym realizować w moim miejscu pracy?

W mojej placówce zatrudnionych jest 9 farmaceutów oraz 3 techników. Apteka szpitalna skupia się na dystrybucji leków, płynów infuzyjnych i wyrobów medycznych na oddziały szpitala. W ośrodku funkcjonuje także pracownia żywienia pozajelitowego, w której mam przyjemność pracować.

Wszyscy wiemy, że czas, a właściwie jego brak to problem dotykający właściwie każdego farmaceutę, lecz potrzeba edukacji powinna być nadrzędnym celem również w naszym kraju. Poszerzanie wiedzy i aktualnych wytycznych to baza dla zapoczątkowania zmian na lepsze. Uważam, że ten „rytuał” może być z powodzeniem zapoczątkowany również w moim miejscu pracy. Wymaga on przygotowania merytorycznego ze strony personelu i czasu na prześledzenie publikacji, jednak poszerzanie wiedzy i dyskusja w grupie niezwykle korzystnie wpływają na polepszenie jakości świadczonych usług farmaceutycznych. Relacja z pobytu w hiszpańskim szpitalu i doświadczenia zdobyte w trakcie stażu, nie powinny skupić się jedynie na suchym opisie. Warto czerpać z rozwiązań, które funkcjonują tam z powodzeniem.

Kolejnym usprawnieniem, które może z sukcesem funkcjonować w moim szpitalu, jest ulepszenie opieki farmaceutycznej nad pacjentami ambulatoryjnymi poradni. Co prawda taką usługę świadczymy od dłuższego czasu, jednak należy wspomnieć, że nasza praca mogłaby ulec poprawie, gdybyśmy jako farmaceuci mieli wgląd do pełnej dokumentacji medycznej pacjentów.

Obecnie szkolimy chorych z zakresu przechowywania i aktywacji mieszanin do żywienia pozajelitowego. Jeśli będziemy „wyposażeni” w kliniczne dane pacjenta tj. historia choroby czy wiedzę dotyczącą jakości i stylu życia zebraną podczas wywiadu, wówczas nasza opieka byłaby sprawowana z pewnością pełniej, a chorzy będą traktować aptekę i farmaceutów jako specjalistów, którzy realnie przyczyniają się do podniesienia jakości ich życia. Walczmy zatem o dostęp do dokumentacji medycznej! Stanowimy integralną część zespołu medycznego szpitala i nie możemy się zgodzić, aby nasze kompetencje nie miały przełożenia w pełnieniu codziennych obowiązków. Mamy wiele do zaoferowania i możemy z powodzeniem być partnerem zawodowym dla lekarzy. Nie lokujmy się dobrowolnie na peryferiach polskiej służby zdrowia.

Wracając myślami do stażu w Badalonie utwierdziłam się w przekonaniu, że farmaceuta może i powinien sprawować ważną funkcję w systemie ochrony zdrowia. Prócz wydawania środków leczniczych na oddziały jest gwarantem bezpieczeństwa pacjenta i źródłem cennej wiedzy, której chory nie zawsze może pozyskać w gabinecie lekarskim.

Głęboko wierzę, że będę mogła wkrótce w pełni wykorzystywać swoje umiejętności w praktyce, a wspomniana opieka farmaceutyczna nie będzie jedynie pustym sloganem, lecz standardem w Polsce.

Międzynarodowy Program Staży Zawodowych dla polskich farmaceutów organizowany przez Naczelną Izbę Aptekarską
we współpracy z Sociedad Española de Farmacia Hospitalaria 2018 jest realizowany przy wsparciu finansowym: